We zijn op weg naar een 'pandemisch eindspel' – maar wat betekent dat?
De omikronvariant heeft de coronapandemie in een nieuwe fase gebracht. "Het is aannemelijk dat Europa zich in de richting van een pandemisch eindspel beweegt", zegt Hans Kluge van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vandaag. Hoe moeten we zijn woorden uitleggen?
Allereerst: Hans Kluge is de directeur van de Europese tak van de WHO, in andere delen van de wereld bezigen de directeuren andere taal. Toch haalden zijn woorden vele voorpagina's. En dat is niet zo gek: we snakken allemaal naar het einde van de pandemie.
Wat bedoelt de WHO-directeur met een 'pandemisch eindspel'?
Met een 'pandemisch eindspel' bedoelt Kluge niet het einde van het coronavirus, maar van de pandemie. Zodra de huidige, door omikron gedomineerde golf in Europa afneemt, volgt mogelijk een maandenlange periode van wijdverbreide immuniteit en dus weinig nieuwe besmettingen, denkt Kluge.
Die zal volgens hem te danken zijn aan vaccinatie, het feit dat veel mensen de ziekte hebben gehad en een lagere gevoeligheid voor het virus als het weer warmer wordt.
En dan is de pandemie voorbij?
Misschien is de pandemie straks voorbij. Maar, en dat is een beetje flauw: misschien keert-ie ook weer terug. De WHO-directeur denkt sowieso dat we, als het tegen het einde van het jaar kouder wordt, opnieuw te maken krijgen met een coronagolf. Maar: "Dan hoeft het niet meer per se meer een pandemie te zijn."
Wanneer spreek je eigenlijk van een pandemie?
Corona werd op 11 maart 2020 door de WHO uitgeroepen tot een pandemie. De organisatie kent zes verschillende 'pandemische fases', ofwel alarmniveaus (zie kader).
We zitten nu in de hoogste alarmfase, fase 6, ook wel pandemische fase genoemd. Die fase wordt bereikt als er uitbraken zijn op 'gemeenschapsniveau in ten minste één ander land in een andere WHO-regio'.
De fases van een pandemie
- In fase 1 zijn er geen virussen onder dieren die bij mensen infecties kunnen veroorzaken.
- In fase 2 heeft een virus onder dieren wél een infectie bij mensen veroorzaakt. Men spreekt van een 'pandemische dreiging'.
- In fase 3 zijn er meer mensen ziek geworden, sporadisch of in kleine clusters.
- In fase 4 wordt het virus van mens op mens overgedragen.
- In fase 5 gaat het virus rond in ten minste twee landen in één van de zes WHO-regio's. Men spreekt van 'een sterk signaal dat een pandemie op handen is'.
- In fase 6 spreekt men van de pandemische fase. Die fase wordt bereikt als er uitbraken zijn op 'gemeenschapsniveau in ten minste één ander land in een andere WHO-regio'.
Hoe lang zitten we nog in die 'pandemische fase'?
De WHO spreekt bij griepepidemieën soms van een 'post-piekperiode'. Dat is als er een daling te zien is van het aantal mensen dat ziek wordt. De epidemie of pandemie is dan officieel nog gaande. Er kan zo weer een nieuwe piek komen.
Een stap verder is als het virus op een normaal niveau terechtkomt. Het virus gaat dan nog wel rond, maar er zijn geen hoge pieken meer. De pandemie is voorbij, de 'post-pandemische periode' is aangebroken.
"Na de omikrongolf komen we in de post-piekperiode", zegt ook Alma Tostmann, epidemioloog bij het Radboudumc. De 'post-pandemische periode' komt vanzelf, maar dat moeten we nog zien, ik zou daar nu nog niet zo stellig over zijn."
Gaan we corona uiteindelijk behandelen als de griep?
Dat verwacht Kluge wel. Onduidelijk is nog wanneer precies, maar de voortekenen zijn gunstig. Hij baseert zich op de relatief milde aard van de omikronvariant, waarvan is aangetoond dat men er over het algemeen minder ziek van wordt dan van de deltavariant.
Daardoor verandert corona geleidelijk van een pandemie in een beter beheersbare endemische ziekte zoals seizoensgriep, denkt Kluge.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Dus we hebben weinig meer te vrezen van omikron?
Nee, dat is niet hoe je het moet zien, zegt epidemioloog Tostmann. Dat omikron mild wordt genoemd, vindt ze misleidend. Volgens haar stijgen de ziekenhuisopnames nog steeds in de jonge doelgroep. Wel is de variant minder ziekmakend. En ja, dan kun je best gaan versoepelen, maar: "Ik hoop dat mensen die zichzelf willen beschermen, zoals mensen met een kwetsbare gezondheid, voldoende steun en ruimte blijven houden." Ze noemt als voorbeeld het krijgen van gratis FFP2-maskers en flexibiliteit rond het thuiswerkbeleid.
Deze tijd lijkt Tostmann niet fijn voor mensen met een kwetsbare gezondheid, voor wie omikron 'helemaal niet mild gaat zijn'. Mensen die een chemokuur moeten ondergaan of afweeronderdrukkende medicatie krijgen, hebben wel degelijk wat te vrezen van deze variant.
Kan het ook nog helemaal anders lopen? Een nieuwe variant?
Het kan zeker anders gaan. Kluge houdt zelf ook een slag onder de arm. "Dit virus heeft ons meer dan eens verrast, dus we moeten heel voorzichtig zijn." Dat zegt ook Alma Tostmann. Optimisme en hoop houden ons op de been, stelt ze, maar we moeten reëel blijven. En op zijn minst maatregelen 'aan de kant leggen' zodat we ze weer kunnen oppakken als ze nodig zijn.
Er wordt wel gezegd dat corona overgaat in een endemische ziekte, wat betekent dat?
Endemisch betekent dat een ziekte op een stabiel niveau voorkomt, maar dat kan nog steeds veel zieken en doden veroorzaken. "Bijvoorbeeld malaria is in veel landen endemisch, maar in sommige landen op een heel hoog niveau", zegt Tostmann. Jaarlijks overlijden honderdduizenden mensen aan malaria. Endemisch betekent dus niet onschuldig.
Bij griep geldt hetzelfde verhaal. "Ook griep is endemisch. Dat gaat alleen in golven. Maar wat ik wil zeggen, is: als een ziekte endemisch is, betekent het niet dat je er niks meer aan doet. Bij griep beschermen we de risicogroepen door bijvoorbeeld de griepprik aan te bieden. De vraag is: wat doen we straks om kwetsbaren tegen corona te beschermen? Wellicht doen we iedere winter mondkapjes op, gaan we door met vaccineren. Het is allemaal afhankelijk van de ziektelast."
Kan de vlag nou wel of niet uit?
Straks mag misschien alles weer. Maar gooi die mondkapjes dan alsjeblieft niet weg, is eigenlijk wat Tostmann wil zeggen. Hou er rekening mee dat toch weer maatregelen kunnen komen als het virus weer oplaait. "Ik zou het zonde vinden als iedereen de vlag uithangt en later toch weer teleurgesteld wordt. Endemisch betekent niet dat het helemaal niet voorkomt. Ik wil dat mensen snappen dat als iets endemisch is, dat het jaarlijks kan terugkeren."
Tostmann realiseert zich tegelijk ook dat dit allemaal wel érg pessimistisch kan overkomen. "Optimisme is zeker gepast", laat ze nog weten. Alleen eerst nog even de omikrongolf door.