Dood buitenlandse journalist in Oekraïne is 'nieuw dieptepunt in deze oorlog'

Het gaat om de 50-jarige Brent Renaud, journalist en filmmaker voor het Amerikaanse tijdschrift TIME. De politiechef van Kiev, Andriy Nebytov, gaf in een verklaring aan dat Renaud samen met twee andere journalisten werd beschoten door Russische soldaten in Irpin, een buitenwijk van Kiev. Renaud overleefde die aanval niet, twee collega's van hem raakten gewond.

'Ze bleven schieten'

Eén van hen, Juan Arredondo, werd naar het ziekenhuis overgebracht en vertelde daar aan een andere journalist wat er was gebeurd: "We waren bij een brug om vluchtelingen te filmen. We stapten daarna een auto in om naar een andere brug te gaan. Bij een checkpoint begonnen ze op ons te schieten. We reden weg, maar ze bleven schieten."

Arredondo wist op dat moment nog niet dat Renaud was overleden. Op de vraag hoe het met zijn collega ging, antwoordde hij: "Dat weet ik niet. Ik zag dat hij geraakt was in zijn nek."

TIME heeft laten weten 'kapot van verdriet' te zijn door het overlijden van hun werknemer.

"Als bekroond filmmaker en journalist pakte Brent de moeilijkste verhalen over de hele wereld aan, vaak samen met zijn broer Craig Renaud. De afgelopen weken werkte Brent in de regio aan een project gericht op de wereldwijde vluchtelingencrisis. Ons hart gaat uit naar alle dierbaren van Brent. Het is van essentieel belang dat journalisten deze voortdurende invasie en humanitaire crisis in Oekraïne veilig kunnen verslaan."

De Nederlandse Vereniging voor Journalisten noemt het overlijden van Renaud een 'nieuw dieptepunt' in de oorlog die op dit moment al 19 dagen voortduurt. "Het was helaas wachten tot dit moment zou komen, omdat de oorlog al zo allesomvattend is. Maar hiermee is een nieuw dieptepunt bereikt", zegt NVJ-secretaris Thomas Bruning tegen RTL Nieuws.

'Geen verhaal is een leven waard'

"Eerder is er al een Oekraïense journalist overleden, we vinden het verschrikkelijk om deze berichten te horen en het is echt een drama voor alle betrokkenen. Het laat zien hoe belangrijk het is om als journalist elke keer weer een afweging te maken of je nog veilig bent op de plek waar je verslag doet. Journalisten kunnen zich niet verdedigen, maar moeten tegelijkertijd juist op de plekken zijn waar de spanning oploopt: dat maakt hen zo ontzettend kwetsbaar. Maar je moet altijd beseffen dat geen enkel verhaal een leven waard is."

Bruning stelt dat deze oorlog mogelijk gevaarlijker is voor journalisten dan andere oorlogen. "De manier waarop er in dit conflict naar journalisten wordt gekeken, is anders. Waar journalisten normaal als objectieve waarnemers gezien worden, wordt nu gesteld dat zij 'een kant kiezen' in hun berichtgeving. Dat maakt hen mogelijk ook een doelwit." Bruning doelt onder meer op het feit dat in Rusland niet mag worden gesproken over een oorlog of invasie, maar dat onafhankelijke journalisten in Oekraïne dat wel doen. Het is nog onduidelijk of de belagers van Renaud en zijn collega's wisten dat het ging om journalisten.

De NVJ schat in dat er op dit moment enkele tientallen Nederlandse journalisten in Oekraïne verslag doen van de oorlog. Voor hen is het constant een groot dilemma of ze blijven waar ze zijn, of vertrekken naar een veiligere plek, stelt Bruning. "Journalisten willen alles op alles zetten om verslag te blijven doen van deze situatie, maar dat is ontzettend risicovol. We proberen hen, en de redacties hier, daarom zo goed mogelijk te informeren over de situatie in het land."

'Hier een verhoogde kans op pech'

Eén van die Nederlandse journalisten is Hans Jaap Melissen, hij doet op dit moment in Kiev verslag van de oorlog en bezocht gisteren het ziekenhuis waar de gewonde Amerikaanse journalist werd geopereerd. Voor NU.nl houdt Melissen een dagboek bij en daarin schreef hij vanochtend over de dood van Renaud: "Oorlogsverslaggeving is een specialisme. Ik doe het met hart en ziel. En heel veel veiligheidsmaatregelen. Plus gezond verstand. Dat is misschien wel de belangrijkste vereiste om dit werk te doen. Dan nog kan het fout gaan. Er is hier nu eenmaal een verhoogde kans op pech."

Hij vervolgt: "Intussen komen er berichten binnen dat de onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne mogelijk binnenkort tot een akkoord leiden. Tot dat gebeurt, zal ik net zo voorzichtig als altijd zijn."

Trainingen voor journalisten in oorlogsgebied

De Nederlandse Vereniging voor Journalistiek organiseert al jaren trainingen in hoe verslag te doen in conflictgebieden. Tijdens deze training word je als journalist voorbereid op het maken van gevaarlijke reizen. Er wordt onder andere aandacht besteed aan de vraag hoe je roadblocks benadert, hoe je om moet gaan met gijzelingssituaties, hoe je levensreddende handelingen moet verrichten en wat je moet doen op het moment dat er wordt geschoten.

De cursus wordt gegeven en begeleid door ervaringsdeskundige Peter ter Velde. Hij is veiligheidscoördinator bij de NOS en voormalig correspondent en verslaggever in oorlogs- en crisisgebieden. Ter Velde reageerde gisteren op het nieuws rondom Renaud en stelde dat de journalist 'zeer ervaren' was. "Journalistieke organisaties schatten constant in waar ze hun mensen nog heen kunnen sturen. Rond Kiev is het nu levensgevaarlijk. De ene dag kun je een weg nog berijden en de volgende dag niet meer. Ook in Marioepol en Charkov, waar we nu veel over horen, is het ontiegelijk gevaarlijk. Het is een onoverzichtelijke oorlog, zeker in de buitenwijken van Kiev, waar het front steeds verschuift."

'Overal zijn risico's'

De NVJ raadt journalisten zonder ervaring in soortgelijke situaties sterk af om op dit moment in Oekraïne te werken. "Tegen iedereen zonder training of ervaring zeggen wij: ga er niet naartoe, dat is volstrekt onverstandig." Met verschillende journalisten die wel aanwezig zijn in Oekraïne, heeft de NVJ veel contact. "Ons advies aan hen blijft: ben je in heel Oekraïne bewust van de explosieve situatie. Overal kunnen zich risico's voordoen. Laat jezelf op uurbasis goed informeren, heb contact met collega's ter plaatse, en schat dan in of je nog aanwezig kan blijven op de plek waar je bent."