Welke straf hangt Sywert boven het hoofd? 'Celstraf zeker niet uitgesloten'

1. Waar draait de zaak ook alweer om?

Op het hoogtepunt van de coronacrisis, in maart van 2020, sloten Sywert van Lienden, Bernd Damme en Camille van Gestel een deal met het ministerie van Volksgezondheid (VWS). Voor een bedrag van 100 miljoen euro importeerden zij 40 miljoen mondkapjes. De compagnons, met Van Lienden als publiek gezicht, lieten iedereen geloven dat zij dit 'om niet' deden, dus zonder er zelf winst op te maken, via hun Stichting Hulptroepen Alliantie.

Wat ze er niet bij vertelden: stiekem hadden ze een commerciële bv opgericht, genaamd Relief Goods Alliance. De transacties liepen via deze bv, en die maakte wel degelijk winst. Van Lienden keerde zichzelf 9 miljoen euro uit. Zijn partners moesten het met 5 miljoen stellen.

De mondkapjes werden nooit gebruikt. Een deel werd vanwege de slechte kwaliteit zelfs afgekeurd.

2. Waarvan worden Van Lienden en zijn partners verdacht?

Tegen de partners liep eerder een civielrechtelijke procedure. In juli bepaalde de rechter dat de drie werden ontslagen als bestuursleden van de Stichting Hulptroepen Alliantie. Zij waren schuldig aan 'onbehoorlijk bestuur' en hadden de (goede) naam van de stichting misbruikt om met de bv miljoenen te verdienen, oordeelde de rechter.

Daarnaast loopt nog een strafzaak. Het Openbaar Ministerie (OM) verdenkt de mannen van oplichting, verduistering en witwassen. Het onderzoek naar de feiten is nog gaande.

Intussen hebben zich meerdere partijen gemeld die geld (terug) eisen van Van Lienden, Damme en Van Gestel. Het gaat om uitzendbureau Randstad, dat gratis personeel ter beschikking stelde aan de stichting, beleggingskantoor IMC, dat een donatie van 200.000 euro terug wil, en het bedrijf Coolblue, dat gratis meewerkte aan de mondkapjesdeal. Ook heeft een ex-medewerker van de stichting aangifte gedaan tegen het voormalige bestuur.

Van Lienden houdt vol dat hij niets verkeerd heeft gedaan. De gespreksverslagen die de Volkskrant onthulde, waarin Van Lienden zegt dat ze 'gillend rijk' zullen worden van de mondkapjesdeal, zijn volgens hem 'uit de context getrokken'.

3. Moeten ze voor de rechter komen?

Sven Brinkhoff, hoogleraar strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam: "Als de onthulling klopt dat Sywert opschept over 'gillend rijk worden', dan is dat voor het OM heel sterk bewijsmateriaal voor een aanklacht van oplichting. Op basis daarvan lijkt de kans me groot dat de zaak inderdaad voor de rechter komt. Het is zeer belastend."

Strafrechtadvocaat Willem Koops, die gespecialiseerd is in fraude, zegt dat het OM 'echt een moeilijke zaak' op het bord heeft liggen. Hij wijst erop dat er nog een onderzoek van accountantskantoor Deloitte in aantocht is. Volgens Sywert van Lienden zal dit rapport hem vrijpleiten. "Dat rapport wordt aanstaande vrijdag verwacht. Ik vind wel dat de persoon die nu met de Volkskrant gesproken heeft, een opmerkelijk gevoel voor timing heeft. Wat zou daarachter zitten?"

Koops vervolgt: "Als Van Lienden aannemelijk kan maken dat VWS wist van die bv, dan wordt het nog lastig. Sywert heeft publiekelijk tegen u en mij gezegd dat hij het voor niets deed, zonder winstoogmerk. Maar heeft hij dat ook tegen het ministerie gezegd? Een lastige vraag, die bepaalt of VWS is opgelicht of niet."

4. Moeten ze al het geld terugbetalen?

Brinkhoff: "Voor deze vragen liggen er vele scenario's op tafel. In theorie kan alles wat ze eraan verdiend hebben, hen ontnomen worden. Daarvoor zijn twee mogelijkheden. Eén: de benadeelde partijen eisen hun geld terug, en als het OM de vordering van deze partijen steunt, dan wordt die eis onderdeel van de strafzaak. De rechter moet dan beslissen of ze geld krijgen, en hoeveel precies."

"De andere mogelijkheid is dat er een aparte procedure volgt na de strafzaak, een zogeheten ontnemingsprocedure. Die is bedoeld om geld af te pakken van mensen die dat door criminele activiteiten verkregen hebben. Je ziet dat ook vaak bij drugsdelicten. Deze optie wordt vaak door de overheid bewandeld als een extra strafmaatregel."

"De rechter kan vervolgens vele straffen uitspreken. Alles terugbetalen. Een deel terugbetalen. Een taakstraf. Een gevangenisstraf. Het is allemaal mogelijk."

Volgens Koops moeten de FIOD en het OM eerst vaststellen of sprake is van verduistering en/of oplichting. "Als dat zo is, is de volgende stap ook een beschuldiging van witwassen. Dat is overigens als zelfstandig feit ook strafbaar."

Daarna moet het bedrag worden bepaald dat 'te veel is betaald als gevolg van oplichting'. "Vervolgens kijkt men naar de omstandigheden. Zijn er redenen om het schadebedrag te verhogen of te verlagen? Wat is de rol van de medeverdachten? Werken ze mee aan het onderzoek of traineren ze het onderzoek? Is er een deel van het geld terugbetaald?"

Koops verwacht dat – als het tot vordering komt – het OM namens alle benadeelden de vordering aan de strafzaak zal toevoegen.

5. Moeten ze naar de gevangenis?

Brinkhoff: "Dat is niet uitgesloten. We moeten afwachten welke aanklacht het OM in de strafzaak formuleert. Na het onderzoek door de FIOD en justitie beslist het OM daarover: welke aanklacht past het best bij de feiten? Oplichting, verduistering en witwassen zijn alle drie zware misdrijven, die bestraft kunnen worden met een celstraf. Daarbij zal de rechter meewegen of de verdachten eerder de wet hebben overtreden en hoe in vergelijkbare zaken geoordeeld wordt."

Willem Koops: "Als het schadebedrag boven een miljoen euro komt, staat er een mogelijke straf op van twee jaar onvoorwaardelijk. Je kunt zo'n strafzaak niet afkopen, dus dit oordeel is volledig aan de rechter. Mocht die oordelen dat de verdachten geen verantwoordelijkheid voor hun daden nemen, dan werkt dat verzwarend voor de straf."

6. Zien IMC, Randstad en Coolblue geld terug?

Brinkhoff: "Ook dat moet de rechter bepalen. Het wordt nog een hele puzzel om vast te stellen welke schade precies aan de strafbare feiten gelinkt kan worden."

7. Wat als ze niet alles terug kunnen betalen?

Brinkhoff: "Dat is dan pech voor Sywert, want dat geld moet er gewoon komen. Het is zijn eigen risico. De schuld blijft staan. Stel dat hij er een huis en een auto voor gekocht heeft, dan zal justitie op de inning gaan zitten en deze zaken verkopen. Een schuld blijft lang aan je kleven."