Rijken nog rijker in Groot-Brittannië, economie en pond in zwaar weer

Het zijn roerige tijden in het Verenigd Koninkrijk. Eigenlijk al sinds 2016, het jaar dat de Britten besloten de Europese Unie te verlaten. Vanaf dat moment staat het land in het teken van ruzies met Europa, de ene na de andere premierswissel en allerlei politieke schandalen. En dan is de economie ook nog onrustig.

Kijk naar de inflatie: die schommelt bij de Britten rond de 10 procent. Dat is vergelijkbaar met de prijsstijgingen in Nederland. En ook de oorzaak is vergelijkbaar: energie is de grootste boosdoener.

Ongekende krimp

Maar er is ook een belangrijk verschil tussen het Verenigd Koninkrijk aan de ene kant en landen in de Europese Unie aan de andere kant. Namelijk de economische vooruitzichten als geheel. De Britten hebben een veel ergere klap gehad van de coronapandemie dan eerst gedacht. In 2020 had de Britse economie te maken met een ongekende krimp van 11 procent.

De Britten zitten nu nog steeds niet op het niveau van voor corona. Daar komen de torenhoge inflatie en de energiecrisis nog bovenop. Het gevolg: experts verwachten dat de Britse economie in een recessie zal belanden, twee kwartalen van krimp achter elkaar.

Liz Truss werd dus meteen blootgesteld aan grote problemen:

Afgelopen vrijdag werd duidelijk waar de premier en haar minister van Financiën de focus op leggen: het voorkomen van een recessie en de Britse economie uit het slop trekken. En dat doen ze op een heel opvallende manier.

Hoogste belastingschijf verdwijnt

Ze zetten in op een 'trickle-down-economie'. Dat doen ze door maatregelen af te kondigen die vooral de rijken helpen. Zo wordt onder andere de overdrachtsbelasting op huizen geschrapt en verdwijnt het bonusplafond voor bankiers, net als de hoogste belastingschijf van 45 procent voor inkomens boven de anderhalve ton.

Het idee erachter is dat rijke mensen, als ze geld overhouden, dat gaan investeren. Op die manier zou iedereen in de Britse samenleving ervan moeten profiteren. Dat is het trickle-down-principe. Maar of dat echt gaat werken?

ING-econoom Bert Colijn denkt van niet. Tegen RTL Nieuws zegt hij: "Wat je ziet bij hogere inkomensgroepen, is dat zij een extra euro die zij krijgen, voor een veel minder groot deel uitgeven dan lagere inkomensgroepen zouden doen. Dat komt doordat iemand met een hoog inkomen veel minder nodig heeft, omdat die al veel heeft. Lagere inkomens zijn veel sneller geneigd die hele euro uit te geven. Met andere woorden: het helpen van lagere inkomens is juist effectiever om de economie beter te laten draaien."

Maar het trickle-down-principe is iets wat volledig in het straatje past van premier Liz Truss en haar stemmers. "Truss verkondigt een traditioneel conservatief standpunt", zegt correspondent Anne Saenen. "Die van vrijemarktwerking en weinig overheidsingrijpen."

Truss lost belofte in

Om die reden is Truss uiteindelijk als premier gekozen door leden van haar eigen partij, zegt Saenen. "Truss beloofde tijdens de leiderschapsrace met Rishi Sunak direct belastingen te verlagen tegen het advies van economen in. Sunak was daar juist terughoudender in. Dat de markten zo heftig zouden reageren, had Truss mogelijk niet zien aankomen."

En er is een reden dat Truss zich zo op de economie focust. "Het premierschap van Truss is gericht op de verkiezingen die vermoedelijk in 2024 plaatsvinden. Die wil ze uiteraard winnen en dan zal ze het land er economisch bovenop moeten zien te krijgen", zegt Saenen.  

Maar die focus op de economie als geheel levert wel wat problemen op. Allereerst op het gebied van inflatie. Want door bijvoorbeeld belastingen te verlagen of te schrappen, wordt de vraag naar producten hoger. En een hogere vraag betekent hogere prijzen – terwijl die op dit moment al zo hoog zijn.

Gebeurt er dan niets?

Ook het Verenigd Koninkrijk heeft te maken met een energiecrisis. De regering kon die niet zomaar aan zich voorbij laten gaan. Daarom is een prijsplafond in het leven geroepen voor de energiekosten. Dat gaat de staat zo'n 60 miljard pond kosten. 

Daarnaast moeten de plannen worden betaald. En die kosten nogal wat: de regering-Truss is al zeker 45 miljard kwijt aan belastingverlagingen en dan komen de kosten voor alle andere maatregelen er nog bij. Dat geld zal het land moeten lenen.

Wantrouwen in Britse plannen

Beleggers zien de Britse plannen met wantrouwen tegemoet. En wantrouwen bij hen betekent een zwakkere koers van de nationale munt, omdat beleggers hun geld dan ergens anders stallen. Na het presenteren van de plannen vrijdag zakte de waarde van het pond in drie dagen met 5 procent. Ten opzichte van de Amerikaanse dollar bereikte het pond zelfs de laagste waarde ooit. 1 Britse pond was op dat moment 1,03 dollar. Inmiddels is het weer ietsje gestegen naar 1,08. Maar in januari was 1 pond nog 1,37 dollar.

"Dat betekent dat het importeren van goederen voor de Britten duurder wordt", zegt econoom Colijn. "Denk ook aan producten die in dollars worden afgerekend, zoals olie en gas. Op korte termijn is dat een extra aanjager voor de inflatie. Al is er voor exporteurs dan wel weer een doekje voor het bloeden: exporteren is dan juist goedkoper."

Geen hypotheken meer

En wat vinden de Britten er eigenlijk zelf van? Correspondent Anne Saenen: "Die maakten zich al grote zorgen over de stijgende prijzen. En belastingverlaging heeft die zorgen er niet minder om gemaakt. Gisteren is bijvoorbeeld bekendgemaakt dat bepaalde hypotheekverstrekkers geen nieuwe hypotheken meer gaan afsluiten. Dan komt het voor de meeste mensen hier ook heel dichtbij. De alarmbellen rinkelen, kijk maar naar de voorpagina's."

Er is al wat frustratie over Liz Truss, zegt Saenen. "Ook vanuit haar eigen partij. Sommige conservatieve parlementsleden zijn bang voor de eigen reputatie en die van de partij. Het ziet er sowieso op dit moment niet rooskleurig uit voor Truss. Ze moet in aanloop naar de verkiezingen in 2024 dus economisch presteren, maar in de peilingen gaat Labour er vooralsnog met de kiezers vandoor."

Wat doet de Bank of England?

Er is natuurlijk een manier om de inflatie te beteugelen en dat is via de centrale bank. De Bank of England kan de rente verhogen, zodat geld lenen duurder wordt en het meer loont om te sparen in plaats van uit te geven. Verwacht werd dat de bank deze week zou ingrijpen, maar dat is niet gebeurd. De bank zegt de ontwikkelingen in de gaten te houden, maar voorlopig niet in te grijpen.