Pottenkijkers ongewenst: zo bepaalt Qatar wat jij (niet) mag zien tijdens WK

Internationale tv-stations, waaronder de NOS, SBS en RTL, hebben een lijst met plekken doorgestuurd gekregen waar niet mag worden gefilmd. Zo is het verboden iemand in zijn eigen huis op beeld te interviewen. Als ze een reportage willen maken over de rechten van arbeidsmigranten, wordt het hen wel heel moeilijk gemaakt. Journalisten mogen alleen naar de woonwijken toe waar die migranten werken met een speciale filmvergunning van de Qatarese machthebbers. En zo'n vergunning krijg je niet zomaar.

App volgt je

Stiekem toch gaan, is ook niet gemakkelijk. Alle bezoekers aan Qatar, dus ook journalisten, moeten twee apps downloaden. Eén daarvan, de Ehteraz-app, is bedoeld om Covid-19 in bedwang te houden. Maar omdat je verplicht bent je locatie te delen, kunnen de autoriteiten je overal in de gaten houden (meer daarover in het kader hieronder).

De NOS zegt op de hoogte te zijn van de beperkingen voor alle media die in Qatar werkzaam zijn. "De voorwaarden die Qatar stelt aan een visum voor journalisten zijn weliswaar beperkend, maar helaas ook vrij normaal in veel landen in deze regio", schrijft de NOS in een reactie.

De omroep ziet de restricties niet als een onoverkomelijke belemmering voor de verhalen die rond het WK worden gemaakt. "We gaan er juist heen om journalistieke verhalen te kunnen maken over het land – in al zijn facetten. Onze aanwezigheid daar laten we afhangen van journalistieke relevantie en mogelijkheden. En over eventuele beperkingen die we onderweg tegenkomen, zullen we per geval beslissen en altijd transparant zijn."

Lees door onder kader

Lijst met beperkingen: 'Ik zou nooit telefoon meenemen'

Op de lijst met plekken waar je tijdens het WK niet mag filmen, staan behalve woningen ook onder meer bedrijven, overheidsgebouwen, moskeeën, universiteiten en ziekenhuizen. Daarnaast kunnen de autoriteiten overal waar ze maar willen bordjes ophangen waarop staat dat er niet gefilmd of gefotografeerd mag worden. Verder moet 'de privacy van individuen gerespecteerd worden'. Er zijn drie openbare plekken ingericht waar wel gefilmd mag worden, waaronder 'Flag Plaza', een plek waar fans samenkomen. Over geschreven media wordt niets gezegd, maar foto's maken valt wel onder de beperkingen.

Iedereen moet twee apps downloaden als je Qatar binnenkomt. Het gaat om de covidtrackingapp Ehteraz en de officiële WK-app Hayya, waarmee je kaartjes kunt kopen voor wedstrijden en gratis toegang hebt tot de metro. Uit onderzoek van de Noorse tv-zender NRK blijkt dat vooral de Ehteraz-app de autoriteiten de mogelijkheid geeft journalisten (en andere bezoekers) op de voet te volgen. Zo kunnen ze precies zien waar je bent (geweest) en zouden ze volgens NRK dankzij spyware alle inhoud van je telefoon kunnen inzien. 

"Ik zou nooit mijn eigen telefoon meenemen", zegt een Noorse veiligheidsexpert bij NRK. "Het is of je de sleutel van je huis aan een wildvreemde geeft." De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) adviseert een lege telefoon (dus zonder data) mee te nemen, om de apps op te zetten.

In de voorwaarden staat niet dat het journalisten verboden wordt over bepaalde onderwerpen te berichten. Maar algemeen wordt aangenomen dat Qatar met de maatregelen zo veel mogelijk wil voorkomen dat internationale media gevoelige thema's aankaarten, zoals mensenrechtenschendingen.

Duizenden doden

Sinds het golfstaatje het toernooi toegewezen heeft gekregen, is er veel kritiek. Zo blijkt uit onderzoeken dat veel buitenlandse arbeiders tijdens de bouw van de stadions zijn overleden, omdat ze onder zware en gevaarlijke omstandigheden moesten werken. Volgens Amnesty International kunnen duizenden doden gerelateerd worden aan het WK. Daarnaast zijn veel migranten ziek geworden, waardoor ze niet meer kunnen werken.

In het land staan ook lhbtiq+-rechten en de rechten van vrouwen ter discussie. Zo is homoseksualiteit strafbaar onder de shariawetgeving.

RTL Nieuws-correspondent Olaf Koens is de afgelopen tijd een aantal keer in Qatar geweest. "Het is een naargeestige dictatuur waar persvrijheid zo goed als niet bestaat", legt hij uit. "Ze willen geen pottenkijkers die kritische verhalen naar buiten brengen."

"Ik heb in het verleden weleens zulke vergunningen moeten aanvragen. Je krijgt dan toestemming om opnames te maken in de binnenstad of bij toeristische trekpleisters. Zodra je in de buurt van een werkkamp komt, krijg je al snel te maken met de politie of inlichtingendienst."

Onmenselijke omstandigheden

Koens geeft aan de regels ook te hebben overtreden. "Dat kan niet anders", legt hij uit. "Je bent daar als journalist om verslag te doen van wat er werkelijk gebeurt, niet van wat de Qatarese overheid graag wil laten zien. Ik ben dus ook in die werkkampen geweest, gewoon door over een hek te klimmen of met een list binnen te komen. Dan pas zie je de schaal van de uitbuiting, de vele tienduizenden gastarbeiders die echt in onmenselijke omstandigheden worden opgehokt. De rest is propaganda."

Dat is te zien in deze reportage:

Het organisatiecomité van het WK ontkent overigens dat media grote beperkingen worden opgelegd. In een reactie staat dat veel 'Arabische en internationale media in Qatar zijn gevestigd en al jaren vrijuit verslag kunnen doen zonder inmenging'.

Passages geschrapt

Daarbij zouden de beperkingen al flink versoepeld zijn. In een eerdere versie stond namelijk dat media geen reportages mochten maken die 'ongepast of aanstootgevend zijn voor de Qatarese cultuur of de islamitische principes'. Deze passage is geschrapt.

De FIFA heeft tegen de Britse krant The Guardian gezegd met Qatar samen te werken om de best mogelijke werkomstandigheden voor journalisten te garanderen. Dat betekent dat ze volgens de wereldvoetbalbond zonder beperkingen verslag moeten kunnen doen.

Ook Gerard den Elt van de Nederlandse Sport Pers heeft dat gehoord. "Het is hun feestje en dat willen ze niet laten verpesten. Maar tegelijkertijd horen we dat er zorgen zijn bij veel media." Die zorgen kan hij niet wegnemen. "Je moet oppassen, want je brengt niet alleen jezelf, maar mogelijk ook degene die je interviewt in gevaar."

Toch verwacht hij dat het wel zal meevallen. "Ik ga ervan uit dat de organisatie en het land Qatar negatieve berichten zullen toestaan. Het zou slechte PR zijn als ze journalisten beperken. Dat is het bewijs dat die niet vrij hun werk kunnen doen. En je gaat je toch afvragen wat ze te verbergen hebben? Ik vermoed dat ze het journalisten niet lastig zullen maken."

Geen Noord-Korea

Paul Teixeira van de Nederlandse journalistenvakbond NVJ vreest dat de media die niet specifiek verslag doen van voetbal het wel moeilijk kunnen krijgen. "Wij waarschuwen de Nederlandse pers dat er behoorlijk wat restricties zijn."

Tegelijkertijd hoopt hij wel dat ze verhalen gaan maken over die gevoelige onderwerpen. "Het is ook weer geen Noord-Korea. Daarom zeggen wij: probeer je journalistieke werk te doen, maar wees voorzichtig." De bond staat 24 uur per dag klaar voor Nederlandse media, mocht dat nodig zijn.