Reconstructie: twee brakke migrantenboten, een redding die uitbleef en tientallen doden
"Italië hier komen we", juichen enkele jonge mannen als ze met een boot van Turkije naar Italië vertrekken. Ze maken deel uit van een groep van 180 migranten die hopen op een beter of veiliger leven in Europa. Dagen later zijn er tientallen dood. AP maakte een reconstructie op basis van gerechtelijke documenten, getuigenissen van overlevenden en familieleden en verklaringen van autoriteiten.
In de vroege ochtend van woensdag 22 februari komen de migranten - onder wie tientallen gezinnen met kleine kinderen - aan op een strand in de buurt van Izmir. Ze hebben er dan al een rit in een vrachtwagen vanuit Istanbul op zitten. Het laatste stukje naar het strand gaat te voet, door een bos.
Ze vertrekken met de plezierboot vanaf de kust. Slechts drie uur later kan het schip door een technisch probleem niet verder varen. De 180 passagiers worden op volle zee een voor een verplaatst naar oude houten 'gulet', een traditionele Turkse boot, die als vervanging moet dienen.
Aanvoerder hockeyteam
Een Afghaanse tiener deelt een video met zijn familie tijdens de reis, waarop het ogenschijnlijk mooi weer is. Ook aan boord is de 27-jarige Shahida Raza, de aanvoerder van het nationale hockeyteam van Pakistan (foto hieronder). Zij weet dan nog niet welke ramp haar te wachten staat. Ze komt niet levend aan in Italië.
De smokkelaars zeggen tegen de migranten dat ze zich benedendeks moeten verstoppen terwijl ze verder reizen naar Italië. Zonder reddingsvesten of stoelen zitten ze opeengepakt op de grond van het barrel. Af en toe kunnen ze kort naar buiten om een luchtje te scheppen of om hun behoefte te doen. Volgens overlevenden moet ook deze vervangende boot regelmatig stoppen door motorische problemen.
Drie dagen later, zaterdag 25 februari om 22.26 uur, wordt de boot gespot door Frontex, de Europese kustwacht die met vliegtuigen boven de Ionische zee patrouilleert. Er zijn op dat moment geen signalen dat de boot in nood verkeert.
Frontex laat de Italiaanse autoriteiten ruim een half uur later in een e-mail weten dat er één persoon bovendeks op het schip is gespot en dat er 'mogelijk benedendeks meer mensen zijn'. In de mail staat ook dat er geen reddingsvesten te zien zijn en dat er vanaf de boot een satelliettelefoontje is gepleegd naar Turkije.
8000 euro overmaken
De Italiaanse autoriteiten zeggen tegen Frontex dat het 'een zaak is van de maritieme politie'. De Guardia di Finanza, wat financiële politie betekent, stuurt twee patrouilles om 'het schip te onderscheppen'.
Als de Turkse boot zaterdagavond de Calabrische kust van Italië nadert, mogen de migranten op de boot hun familie een bericht sturen om hen te informeren over hun aanstaande aankomst en dat ze de vergoeding van 8000 euro per migrant kunnen overmaken aan de smokkelaars.
De mannen die de boot besturen, vertellen de angstige passagiers dat ze nog een paar uur moeten wachten voor ze van boord kunnen, om te voorkomen dat ze gepakt worden, hebben de overlevenden later aan onderzoekers verteld.
Die nacht, om 03.48 uur, gaan de schepen van de Guardia di Finanza rechtsomkeert, zonder dat ze de boot hebben bereikt. Dat komt door slecht weer op dat moment. Ze nemen nog contact op met de Italiaanse kustwacht om te vragen of ze schepen op zee hebben 'voor het geval er een kritieke situatie zou ontstaan', blijkt uit communicatie waar het Italiaanse persbureau ANSA over bericht. De kustwacht antwoordt dat ze niets op zee hebben. "Okay, het was alleen om u te informeren", vertelt een politieagent in een telefoongesprek met de kustwacht.
Slechts enkele minuten later, rond 04.00 uur 's ochtends, zien lokale vissers aan de zuidkust van Italië lichten in de duisternis. Mensen zwaaien wanhopig met hun lichtjes op hun mobiele telefoons vanaf een boot die is vastgelopen op een zandbank.
Volgens overlevenden pakken de smokkelaars de weinige reddingsvesten aan boord en springen ze in het water om zichzelf te redden. Ze zeggen dat de boot in twee stukken brak. Het klinkt als een explosie. Mensen vallen in het ijskoude water en proberen zich vast te grijpen aan alles wat ze kunnen. Veel van hen kunnen niet zwemmen.
Lichamen drijven in het water
De Italiaanse politie, die dus op weg terug was, wordt opnieuw gewaarschuwd en gaat weer terug. Ze komen om 4.30 uur ter plaatse. Dat is ook het tijdstip waarop de kustwacht zegt 'de eerste noodoproepen' te hebben ontvangen. Het kost de kustwacht vervolgens een uur om er te komen. De lichamen drijven dan al in het water, mensen schreeuwen om hulp, anderen worden gereanimeerd.
Later blijkt dat er aan boord van de boot tientallen jonge kinderen zijn. Bijna niemand van hen overleeft het. Het lichaam van een 3-jarige is gisteren nog geborgen. Tot nu toe zijn er 70 lichamen gevonden, onder wie de Pakistaanse student Azan Afridi, die in Italië wilde studeren (foto hierboven).
Er zijn zo'n 80 overlevenden. Sommigen vertellen hun persoonlijke verhalen. Onder hen een Syrische vader. Zijn oudste kind is bij hem, maar zijn vrouw en drie andere kinderen hebben het niet overleefd. Het lichaam van zijn jongste, 5 jaar oud, wordt nog steeds vermist net als tientallen anderen.
Direct na de ramp klinkt er kritiek en er is protest. Had dit niet voorkomen kunnen worden? Aanklagers beginnen twee onderzoeken, een naar de vermoedelijke smokkelaars en een andere om te kijken of de Italiaanse autoriteiten wel goed hebben gehandeld. Een Turkse man en twee Pakistaanse mannen zijn aangehouden. Ze worden verdacht van mensensmokkel. Een vierde verdachte, ook een man uit Turkije, is voortvluchtig.
Vooral tegenhouden
In de onderzoeken wordt ook meegenomen waarom Italië niet sneller hulp heeft gestuurd. Het lijkt erop dat het Italië in eerste instantie te doen is om vluchtelingen tegen te houden en dat ze daarom de politie stuurden, en niet de kustwacht.
Een dag na de ramp vertelt Frontex aan AP dat het een 'zwaar overvolle' boot had gezien en dit aan de Italiaanse autoriteiten had gemeld. In een tweede verklaring verduidelijkt Frontex echter dat er slechts één persoon zichtbaar was aan dek, maar dat thermische camera's 'en andere signalen' aangaven dat er mogelijk meer mensen beneden waren.
In een interview met AP zei de gepensioneerde admiraal van de kustwacht, Vittorio Alessandro, dat de boten van de Italiaanse kustwacht gemaakt zijn om ruwe zee te weerstaan en dat ze hadden moeten uitvaren. Alessandro zegt dat de door Frontex vrijgegeven foto's lieten zien dat de boot te zwaar beladen was.
Volgens de Italiaanse kustwacht heeft de maritieme politie die op weg was naar de boot geen alarm geslagen, maar alleen doorgegeven dat er een boot onderweg is naar Italië. Volgens Frontex was het de verantwoordelijkheid van de Italiaanse autoriteiten om een zoek- en reddingsactie op te zetten.
Niet bewust
"Het is tragisch. Geen enkel noodbericht van Frontex heeft onze autoriteiten bereikt. We waren niet gewaarschuwd dat deze boot dreigde te zinken", zei de Italiaanse premier Giorgia Meloni na de ramp. "Ik vraag me af of er iemand in dit land is die oprecht gelooft dat de regering opzettelijk meer dan 60 mensen heeft laten sterven, onder wie enkele kinderen", voegde ze eraan toe.
De gepensioneerde Alessandro constateert dat de Italiaanse regering steeds minder inzet op reddingsacties. "Deze mogen niet worden vervangen door politieoperaties", vindt hij.
In een interview met AP benadrukt Eugenio Ambrosi van de Internationale Organisatie voor Migratie van de VN, de noodzaak om meer proactieve zoek- en reddingsacties uit te voeren, op Europees niveau. "Dan hoeven we niet meer discussiëren of deze boot in nood is gespot of niet."