Uithongering binnen sektes komt vaker voor, zelfs in Nederland

Het dodental onder leden van de Keniaanse sekte Good News International Church is vandaag opgelopen tot zeker negentig. Sekteleider en 'pastoor' Paul Mackenzie Nthenge had zijn volgelingen er naar verluidt van overtuigd dat zij Jezus konden ontmoeten wanneer zij zichzelf zouden uithongeren.

De sekte in de bossen nabij de oostelijke kustplaats Malindi veroorzaakt al dagenlang opschudding. De nog levende sekteleden die hulpverleners aantroffen waren uitgemergeld, maar weigerden in sommige gevallen toch om voedsel aan te nemen. Het hele bos is afgezet en tot plaats delict verklaard. Ruim tweehonderd mensen worden nog vermist.

Op deze beelden is te zien dat de lichamen worden weggehaald:

Mackenzie Nthenge, eerder deze maand opgepakt, wordt beschuldigd van het manipuleren van de lokale bevolking door middel van 'verdraaide en extreme religieuze lessen', met de dood tot gevolg. Hij werd tweemaal eerder gearresteerd in verband met de dood van kinderen, maar telkens vrijgelaten op borgtocht. Beide zaken liggen nog bij de rechtbank.

'Vreselijke crimineel' 

De Keniaanse president William Ruto noemde de sekteleider een 'vreselijke crimineel' die in de gevangenis thuishoort. "Wat we zien is verwant aan terrorisme", zegt Ruto, die afgelopen september als eerste evangelische christen werd ingezworen als staatshoofd van Kenia.

De methode van uithongering is binnen sektes niet onbekend, zegt sektedeskundige Arjan van Dijk. "Het past bij de dwingende technieken die daar worden gebruikt. Dan is uithongering wel een extreme variant. Het is vaker een kwestie van het ontnemen van voedsel en slaap. Mensen worden daar volgzaam van."

Spirituele woongroep

Ondervoeding was in 2017 ook de oorzaak van de dood van een vrouw in Utrecht, die onderdeel uitmaakte van een spirituele woongroep. Leden waren zogenoemde ademhalisten ('breatharians'). Zij geloofden dat ze van 'lichtvoeding' konden leven. "Je gaat niet dood als je niet eet, is een enorme ontdekking", staat nog altijd op de website van de woongroep.

"Een hele gevaarlijke en onwetenschappelijke stroming die ook voorkomt in Nederland", zegt Van Dijk. "Mensen denken echt dat het eten en drinken hoort bij je 'oude zijn'. Ze dwingen mensen een transformatie door te maken richting hun 'nieuwe zijn'. Dat is typisch sektarisch."

Ruim tachtig sektes

Voor 2020 bestond een speciaal meldpunt in Nederland waar slachtoffers en hun naasten terecht konden bij vermoedens van sektes en sektarische gedrag, de telefonische hulplijn Sektesignaal, waar ook Van Dijk bij betrokken was. Uit hun laatste cijfers over 2019 bleek dat Nederland ruim 80 sektes telt, met zo'n 10.000 leden. Voorbeelden zijn de Orde der Transformanten, de Moonsekte en de Gemeente Gods, die vanwege misstanden zoals kindermisbruik en verkrachting het nieuws haalden.

Het meldpunt werd in 2019 nog 267 keer gebeld. Uit jaarverslagen bleek dat jaarlijks rond de 80 dossiers werden opgebouwd van meldingen van misstanden en/of strafbare feiten. Desondanks werd het meldpunt na acht jaar opgeheven, waarbij het ministerie van Justitie stelde dat de politie en andere betrokken instanties 'goed in staat zijn om meldingen op te nemen en misstanden en strafbare feiten adequaat aan te pakken'.

Hoe herken je een sekte?

Auteur Frank Krake deed twee jaar onderzoek naar sektes en kwam tot 14 kenmerken van sektarische bewegingen.

1. Een charismatische en allesbepalende leider.
2. Isolatie: banden familie en vrienden worden doorgesneden.
3. Wij/zij denken ('boze buitenwereld' / 'zij begrijpen ons niet').
4. Afnemen identiteit / aannemen andere naam.
5. Buitenproportioneel straffen en vervolgens weer belonen.
6. Afzondering van de gemeenschap tegenover de buitenwereld.
7. Creëren van slaaptekort en/of omdraaien dag/nachtritme.
8. (Te) weinig eten en drinken
9. Verplicht afstaan van grote sommen geld.
10. Arbeidsuitbuiting: veel voor niets moeten werken.
11. Je bent mét ons of tégen ons, er is geen middenweg.
12. Geen kritiek of eigen mening mogen hebben.
13. Overdreven 'liefdevol' gedrag richting nieuwe leden (‘love bombing’)
14. Ongepaste seksuele omgangsnormen.

'Enorm onderschat probleem'

Iemand die zich nog altijd boos kan maken over het verdwijnen van het meldpunt, is Frank Krake. Hij schreef een boek over een van de slachtoffers van de Gemeente Gods, Hannelore van Otterloo, die vanaf haar derde jaar opgroeide in de sekte van leider Sipke Vrieswijk, die in 1998 werd veroordeeld wegens verkrachting en kindermisbruik. Vrieswijk stierf vier jaar geleden.

"Sektes zijn in Nederland een groot probleem dat enorm onderschat wordt", zegt Krake. "Door het opheffen van het meldpunt kunnen slachtoffers nergens terecht. Men is zo radeloos dat ze dan maar bij mij aankloppen. Ik heb sinds mijn boek uitkwam al meer dan twintig hulpverzoeken gekregen. Gisteravond nog kreeg ik een mail van een man die zijn vrouw is kwijtgeraakt. Het is van nu en alledag."

Eind 2020 werd een motie van de SP en de VVD aangenomen om het sektemeldpunt nieuw leven in te blazen. Dat is tot op heden nog niet gebeurd. Krake: "De sekteproblematiek laat zich lastig omschrijven en is daarmee een hete aardappel die niemand wil vastpakken."