'Hoe kon dit gebeuren?' Verdriet, boosheid en onbegrip in Servië na schietpartijen

'Je bent nu een ster aan de hemel' en 'we zullen jullie nooit vergeten'. De eindeloze bloemenzee rond de school in Belgrado wordt dagen na de massaschietpartij, die plaatshad op 3 mei, nog steeds aangevuld. De resten van de honderden afgebrande kaarsen druipen over de stoep.

"We kennen dit alleen vanuit het buitenland," zegt een oudere vrouw die net bloemen heeft gelegd bij de school. "Dit soort dingen gebeuren in Amerika, maar niet hier. Het zijn kinderen! Vreselijk vind ik het. Het is een schok voor het hele land."

Kinderen brengen knuffels, of de favoriete chocoladereep van hun klasgenootje. Er ligt een muziekboek voor de jongen die piano speelde. "Het is wel heel verdrietig, he mama," zegt een klein meisje dat voorbij loopt.  

Twee massaschietpartijen

Een 13-jarige jongen schoot precies een week geleden acht leerlingen en de bewaker van zijn school dood in Belgrado. De tweede schietpartij vond een dag later plaats in de gemeente Mladenovac, ten zuiden van Belgrado. Een 21-jarige jonge man en vermoordde acht willekeurige mensen.

Slechts een paar uur na de schietpartij op de school, werd in de staatsmedia gevoelige informatie openbaar gemaakt. Zo had de dader een lijst met namen gemaakt van kinderen die hij wilde vermoorden en werden zijn medische gegevens gedeeld. In Servië is er al veel wantrouwen richting de media, maar hierdoor is dat onder de ouders van de slachtoffers nog meer toegenomen. Het verdriet is voor de meesten nog té vers om er met vreemden over te praten.

Een vader wiens zoon op de school zit, wil wel zijn verhaal delen, maar doet dat anoniem. "Mijn zoon was als een steen de eerste twee dagen", vertelt hij. De jongen, een puber, was bevriend met meerdere slachtoffers. Maar het verdriet kwam, misschien door de shock, pas later. "Na die eerste dagen wilde hij voor het eerst in zijn leven bij ons in bed slapen."

Als afleiding probeerden veel ouders, onder wie deze vader, de kinderen Belgrado uit te krijgen tijdens het weekend. "Maar er is geen ontsnappen aan door alle begrafenissen en sociale media. Deze kinderen houden van elkaar en willen nu vooral tijd samen doorbrengen."

Meeste wapens in Europa 

Naast het verdriet is er ook veel onbegrip en boosheid. Vrij snel ontstond er debat over de algemene staat van veiligheid in Servië. Het hoge aantal wapens dat dit land heeft, spreekt daarbij erg tot de verbeelding.

Schattingen lopen ver uiteen, omdat er ook veel illegale wapens in de omloop zijn. Maar volgens kenniscentrum Small Arms Survey zijn er in Servië 40 wapens per 100 burgers. Het land staat daarmee (samen met buurland Montenegro) op plek 3 ter wereld, na de Verenigde Staten en Jemen. Ter vergelijking, in Nederland zijn er 2,6 wapens per 100 mensen.

"Iedereen weet dat het vrij makkelijk is een wapen te krijgen in Servie", zegt onderzoeker Predrag Petrovic van het Belgrade Center for Security Policy. "Vooral als je connecties hebt met iemand van de overheid." Er is al een vrij strenge wet met betrekking tot wapenbezit, maar deze wordt volgens Petrovic totaal niet nageleefd. "Afgelopen tien jaar is een periode geweest van straffeloosheid. Zo lang dat niet wordt aangepakt, heeft het ook geen nut dat president Vučić nu strengere regels voorstelt."

Ook vader van schoolschutter riskeert celstraf

De dader van de schietpartij op de school is een 13-jarige jongen. Hij gebruikte een legaal wapen van zijn vader. Het wapen en de munitie zaten in dezelfde kluis. Dat is volgens de wet verboden. De vader van de jongen riskeert daarom een gevangenisstraf. Hij kan daarnaast nog een extra straf krijgen vanwege het in gevaar brengen van de veiligheid van het land.

De 21-jarige schutter die met een automatisch geweer in de gemeente Mladenovac acht mensen doodschoot, had een tuinhuis vol met illegale wapens, waaronder meerdere pistolen en handgranaten. Hem hangt een hoge straf boven het hoofd. President Vučić zei dat de dader 'geen daglicht meer zal zien'.

Het grote aantal illegale wapens is een overblijfsel van de oorlogen in voormalig Joegoslavië in de jaren 90. "Het is een oude gewoonte in deze regio om een vuurwapen in huis te hebben", zegt Petrovic. "Er heerst een gevoel dat dit nodig is voor het geval je jezelf moet beschermen."

Geweldsverheerlijking in de media

Maar de wapens alleen zijn niet een verklaring voor deze onverwachte golf van geweld in het land. Er klinkt nu ook veel kritiek op de geweldscultuur die er heerst. Afgelopen maanden hielden oppositiepartijen een protest. Ze willen onder andere dat de vergunningen worden ingetrokken van media die geweld promoten en criminelen als helden neerzetten. De media waar ze op doelen, onder andere Pink, Happy TV en enkele tabloids, zijn niet geheel toevallig gelieerd aan president Vučić.

"Bendeleden zijn hier rolmodellen geworden", zegt Petrovic. "Zij laten zien: als je het even moeilijk hebt in je leven, dan is geweld de manier om je ongenoegen te uiten." Afgelopen week verscheen er bij toeval ook een lang artikel in de New York Times over de connecties van president Vučić met criminele groepen in Servië. Petrovic vergelijkt Servië zelfs met een 'maffiastaat'. "Het gaat niet zozeer om de regering, maar om de kliek rondom Vučić. Hij en de mensen die dicht bij hem staan, zijn de baas in dit land."

Geen bloemen

Terwijl de oppositie, politicologen en psychologen vooral de oorzaak in Servië zelf zoeken, schuift president Vučić die conclusie van zich af. Hij beschuldigt de oppositie ervan de situatie te gebruiken voor politiek gewin, maar lijkt dat zelf ook te doen. Vučić geeft het Westen de schuld, noemt het een terroristische aanslag en zegt dat de staat wordt aangevallen. "De taal van Vučić van afgelopen dagen zat vol agressie", zegt Petrovic. "Dat is hoe hij het land regeert. Door mensen tegen elkaar op te zetten, door mensen bang te maken voor iets van buitenaf. Maar deze repressie helpt niet op dit moment."

Dat Vučić geen verantwoordelijkheid neemt, blijkt ook uit het feit dat zowel hij, als premier Brnabic én de burgemeester van Belgrado (die tot dezelfde politieke partij behoort) geen bezoek hebben gebracht aan de school of het dorp waar de schietpartijen plaatsvonden. Geen bloemen, geen steunbetuiging, niets. Het zorgt voor nóg meer boosheid bij de betrokkenen.

Vanaf vandaag is de school weer open, maar veel ouders willen hun kinderen nog thuishouden. "Ik hoorde van psychologen uit Amerika dat het beter is als de kinderen de eerste maanden niet terug naar school gaan", zegt één van hen. "Kun je het geloven, dat onze president de kinderen al na één week terug wil laten gaan?" Ze schudt haar hoofd. "Dit alles is het resultaat van een jarenlang regime dat niet handelt in het belang van de mensen."

De protestbeweging heeft een lijst met eisen opgesteld, die betrekking hebben tot de media en het aftreden van ministers. Als deze eisen aanstaande vrijdag niet zijn ingewilligd volgt een nieuw protest.