Klimaatneutraal in 2050? Makkelijker gezegd dan gedaan, zeggen experts

Derk Loorbach, hoogleraar sociaal-economische transities

"Op de manier waarop het nu gaat, is het niet haalbaar. Dat komt vooral omdat we weigeren om de manier waarop onze economie is ingericht ter discussie te stellen. Kijk naar alle consumptie: eerst wordt de vraag gecreëerd, die wordt vervolgens zo groot mogelijk gemaakt, en vervolgens gaan we pas kijken naar verduurzamen. Dan groeit de behoefte door, en daar valt niet tegenop te verduurzamen.

Aan de andere kant is er technologisch en maatschappelijk heel veel mogelijk. Huizen kunnen energieleverend worden, zonder fossiel. Hetzelfde geldt voor voedselsysteem: minder dierlijk, meer plantaardig en met de seizoenen mee-eten. En voor veel vormen van mobiliteit. Maar dat betekent wel dat we anders moeten gaan wonen, eten en ons verplaatsen. Dat vraagt écht om heel ander beleid, maar daar weigeren we tot nog toe politiek onze vingers aan te branden. Wat ontbreekt is een ontwerp waarin we voorbij kijken aan de bestaande industrie, en gaan beredeneren vanuit een fossielvrije basiseconomie voor iedereen."

Wat is netto nul?

Simpel gezegd betekent 'netto nul' dat de mensheid de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen terugbrengt tot zo dicht mogelijk bij nul. Waarbij de resterende uitstoot wordt gecompenseerd, bijvoorbeeld door het afvangen van CO2 of het planten van bossen.

Rene Peters, energiedeskundige van kennisinstituut TNO

"In Europa gaan we hard. Maar in Azië en Afrika zijn landen nog enorm aan het groeien in fossiel. Daar hebben ze geen doelen gesteld voor CO2-neutraliteit in 2050, maar voor 2060 of zelfs 2070. Daarom wordt in de hele wereld uitkomen op netto nul waarschijnlijk extreem ingewikkeld. In Europa, dat voorop loopt met bijvoorbeeld het emissiehandelssysteem, zal dat denk ik een stuk realistischer zijn.

In de zware industrie, waar sectoren als staal, cement en afvalverwerking sterk bijdragen aan de CO2-uitstoot, is het afvangen van koolstofdioxide eigenlijk onmisbaar om uiteindelijk CO2-neutraal te worden. Maar je moet óók kijken naar de bebouwde omgeving, waar alle huizen duurzamer gemaakt moeten worden, en naar de landbouw. En vergeet de mobiliteitssector niet.

Eigenlijk moet je altijd de meest efficiënte en goedkope oplossing zoeken. Dus elektriciteit voor auto's, warmtepompen voor huizen en voor waterstof lijkt de grootste toepassing de industrie en zwaar transport. Ook kan waterstof gebruikt worden voor het elektriciteitsnet op piekmomenten wanneer je geen zon en wind hebt.

Dan zijn de scheepvaart en luchtvaart de moeilijkste gevallen. Kerosine voor vliegtuigen is voor 99 procent nog fossiel. Synthetische kerosine en vloeibare waterstof kunnen een verdienmodel zijn in de toekomst, maar dit soort innovatie staat echt nog in de kinderschoenen. Het gaat nog om volumes waar je pas net de startbaan mee afkomt."

Marjan Minnesma, directeur duurzaamheidsorganisatie Urgenda

"Het doel van 2050 is verneukeratief. Als we blijven uitstoten tot 2050, stoot je genoeg uit voor 2,5 graad opwarming en moet je daarna extreem veel CO2 uit de lucht halen om terug te gaan naar 2 graden. Doe je dat op de goedkoopste manier met het planten van bomen, heb je daarvoor de oppervlakte nodig van alle landbouwgrond op de wereld en moeten die bomen ook nog minimaal 30 jaar blijven staan. Andere opties voor CO2-afvang kosten nog te veel energie, grondstoffen, oppervlak en tijd: dat is gewoon niet reëel.

Het echte getal waar je naar moet kijken is het koolstofbudget, oftewel de hoeveelheid CO2 die landen in totaal mogen uitstoten om de opwarming van de aarde tot een bepaald niveau te beperken. En dat budget raakt rap op. Wil je 50 procent kans maken om onder de 1,5 graden stijging te blijven, dan is het budget bij de huidige uitstoot rond 2030 vrijwel uitgeput, staat in het laatste IPCC-rapport van maart. Voor Nederland is dat al in 2026.

Die zogenaamde 'netto nul' in 2050 is dus veel te laat. Je moet veel sneller in actie komen en al binnen tien jaar zoveel mogelijk stoppen met fossiel. In de aanpak van het coronavirus en met de Oekraïne-oorlog hebben we gezien dat landen samen dingen kunnen doen, die vooraf niet voor mogelijk waren gehouden. We hebben een LNG-terminal gebouwd in 1 jaar tijd, waar je normaal 8 jaar over doet. Je kan dus heel ver komen.

Hoe langer je wacht om iets te doen, hoe meer je de volgende generatie opzadelt met onmogelijke doelen. Als je de noodzaak nu nog steeds niet ziet, dan accepteer je dat hele grote delen van de wereld onbewoonbaar worden. Ook in de laaggelegen gebieden van Nederland is het dan uiteindelijk klaar, al kan dat nog even duren. Maar helaas zijn we enorm hardleers en moet het eerst heel onaangenaam worden voordat we in actie komen."

Cyril Widdershoven, energieanalist bij consultancybureau Strategy

"In theorie zou het misschien mogelijk kunnen zijn om in een heel verre toekomst een fossielvrij systeem te hebben. En dat zal ook noodzakelijk zijn omdat olie en gas niet onuitputtelijk zijn: het raakt doodgewoon op. Maar netto nul in 2050? Ik geloof er helemaal niets van. De vraag naar fossiele brandstoffen is nog steeds niet aan het dalen en gaat dit jaar gewoon omhoog. Zelfs de vraag naar kolen is wereldwijd nog echt niet dood.

Ik ga ervan uit dat de wereldwijde vraag naar fossiele brandstoffen tot 2045 nog zeker blijft stijgen. Dan weet je: in 2050 is het absoluut nog niet fossielvrij. Ik ben niet tegen de energietransitie, maar het gaat veel minder snel dan minister Kaag, minister Jetten en Eurocommissaris Frans Timmermans roepen. De realiteit is totaal anders en heel simpel: we halen 2050 wereldwijd niet. Voor Europa is het theoretisch mogelijk, maar bekijk het praktisch: wat als de rekeningen van burgers omhoog gaan? Dan gaat het niet gebeuren. Het klinkt alsof ik alleen maar obstakels zie, maar die zal je wel moeten nemen."

Dirk Schoenmaker, hoogleraar Banking en Finance

"De belangrijkste vraag die je moet beantwoorden is: wil je in 2050 nog een economie hebben of nog een leefbare wereld? Dan is gedragsverandering nummer één. We kunnen bijvoorbeeld niet zo veel blijven vliegen. Dat moet je durven én willen. Maar als je de economie voorop blijft stellen, dan komen we daar nooit.

Kijk naar de bouw, waar je met machines op waterstof nu wel verder kan werken, en met diesels niet meer. Dat is precies die omslag. Vrijblijvendheid werkt niet. Je stelt CO2-reductie voorop en de laat de economie daarnaar vormen. Dus ook minder koeien en andere landbouw, en we betalen allemaal meer aan de boer. Je kan ook op energiezekerheid blijven hameren, maar dan is die 2 graden temperatuurstijging een zekerheid.

Redden we het mondiaal? Dat is een groot vraagteken. Wij in Europa misschien wel, maar het eerlijke antwoord is dat we het waarschijnlijk niet gaan halen. Maar je moet naar een nieuw systeem, en dat is het moeilijkste. Dat niet alle landen even snel zijn en een enkele industrie achterblijft is dan maar zo."