Abortusstrijd VS nog niet gestreden: 'Lappendeken van gekte'

Op 24 juni 2022 kwam het oordeel van het Amerikaanse Hooggerechtshof: het nationale recht op abortus wordt geschrapt. Iedere staat mag sindsdien zijn eigen beleid voeren. Veel conservatieve staten hebben het recht op abortus flink ingeperkt.

Nu, precies een jaar later, zijn de veranderingen groot: er wonen meer dan 25 miljoen vrouwen tussen de 15 en 44 jaar oud in staten waar de abortuswetgeving het afgelopen jaar strikter is geworden.  

"Het was echt een aardverschuiving", herinnert correspondent Mouthaan zich. "Tientallen miljoenen vrouwen hadden een recht en van het één op andere moment niet meer. Dat maakte dit vonnis zo anders dan de andere uitspraken van het Hooggerechtshof die ik meemaakte: het is echt een fundamentele verandering in Amerika geweest."

Toegang tot abortus beperkt 

Ook in de staat Tennessee kwam het nieuws hard binnen die dag. In de kliniek van verpleegkundige Corinne Rovetti (70) werden vanaf dat moment geen abortussen meer uitgevoerd. Rovetti en haar collega's moesten vrouwen het nieuws brengen: ze kunnen voor een abortus niet langer in Tennessee terecht. 

De staat heeft inmiddels één van de strengste abortuswetten van het land: alleen als het de dood van een patiënt kan voorkomen, mag een abortus worden uitgevoerd. Dokters moeten hun goedkeuring geven. "Abortus is hier zo goed als volledig illegaal op dit moment", zegt Rovetti. Voor een verwekking door verkrachting of incest wordt geen uitzondering gemaakt.

En het is niet de enige staat met strenge abortuswetgeving. Dertien van de vijftig staten hebben nu een vrijwel volledig verbod op abortus in vrijwel alle stadia van een zwangerschap.

In 25 staten blijft abortus over het algemeen legaal. Twintig van hen hebben juist wetten aangenomen of wetswijzigingen uitgevoerd om het recht op abortus te beschermen. De verschillen tussen de staten zijn groot. "Het is een lappendeken van gekte van staat tot staat", zegt Rovetti. "Mensen moeten honderden kilometers reizen om de zorg te krijgen die ze nodig hebben." 

Roe v. Wade, hoe zat het ook alweer? 

Het recht op abortus was in de Verenigde Staten lange tijd geregeld door Roe v. Wade, een vonnis uit 1973. Het Hooggerechtshof oordeelde in dat jaar dat de meeste wetten die abortus verboden, in strijd waren met het grondwettelijke recht op privacy van vrouwen. Roe vs. Wade is een begrip in de VS en was dus decennialang een synoniem voor het recht op abortus in het hele land. 

Vorig jaar werd dat vonnis door het Hooggerechtshof verworpen in de uitspraak van de zaak Dobbs v. Jackson, waardoor staten zelf het recht op abortus aan banden kunnen leggen of het zelfs verbieden.  

De uitspraak van 2022 was het resultaat van tientallen jaren van inspanningen van de anti-abortusbeweging in de VS, mede mogelijk gemaakt door een aangemoedigde rechterkant van de rechtbank, versterkt door drie recent aangestelde conservatie rechters in het hooggerechtshof. 

De impact is groot, ziet Rovetti. Zelf besloot ze na de uitspraak van het Hooggerechtshof met pensioen te gaan. De kliniek ging dicht, voorgoed. Ook andere diensten, zoals het voorschrijven van anticonceptie, worden er niet meer verleend. "Het heeft een gapend gat achtergelaten in de beschikbare, betrouwbare zorg. Zorg die in deze gekke tijd juist hard nodig is. Er bellen nog altijd vrouwen naar mij, met de vraag waar ze in hemelsnaam terechtkunnen." 

Nu de verschillen in abortuswetgeving tussen de staten zo groot is, zijn sommige Amerikanen bereid zijn om ver te reizen voor een abortus, zegt Mouthaan. 

Zo melden vrouwen uit onder andere Missouri, Arkansas, Oklahoma en Texas zich in Kansas. Een kliniek die er een jaar geleden de deuren opende, was binnen enkele weken compleet 'volgeboekt'. De kliniek heeft, ook na het inhuren van extra mankracht, slechts ruimte voor zo'n 10 tot 15 procent van de aanvragen, volgens persbureau AP.  

Niet alle abortussen vinden plaats in klinieken. De abortuspil was ook voor de uitspraak van het Hooggerechtshof al de meest gebruikte manier om een abortus te plegen. Maar het afgelopen jaar werd de pil ook een manier om vrouwen toegang te bieden tot abortus in staten waar dat verboden is. "Vanuit linkse staten worden die pillen verstuurd naar conservatieve staten", aldus de Amerika-correspondent. "Die proberen dat op hun beurt weer te verbieden. Daar lopen veel rechtszaken over." 

Juridische chaos 

En er is meer juridische chaos: in het afgelopen jaar zijn er meer dan vijftig rechtszaken aangespannen over het abortusbeleid, vaak op grond van zelfbeschikkingsrecht. "Het is een grote juridische strijd geworden", zegt Mouthaan. "Het aanvechten van strenge abortuswetten heeft her en der succes, maar is vaak maar tijdelijk, omdat er dan een hoger beroep volgt." 

Er lijkt nog geen sprake te zijn van strafrechtelijke vervolging van artsen of mensen die helpen bij het mogelijk maken van een abortus. Dat is wel iets waar sinds de uitspraak voor gevreesd werd.

De discussie rondom het recht op abortus, is nog altijd – of misschien wel meer dan ooit – voer voor politieke discussie in de VS. "Elke vrouw en bijna elke man in Amerika heeft hier een mening over. Een deel van hen is echt woedend", zegt Mouthaan 

Politiek thema 

Die woede zit vooral bij de Democraten, maar er zijn ook zwevende kiezers die de strenge abortuswetgeving in een deel van de staten te ver vindt gaan. "Dit is gewoon één van de grootste conservatieve successen in decennia, maar de vraag is ook of hen dat niet enorm in de vingers gaat snijden. Donald Trump heeft nota bene al gezegd dat hij denkt dat de midtermverkiezingen verloren zijn gegaan om dat de Republikeinse partij te ver ging met abortus."

Het is dan ook opvallend dat niet alleen linkse staten het recht op abortus in de wet proberen te verankeren. "Maar ook in rechtse staten worden pogingen gedaan om het abortusrecht vast te leggen. "In Kansas bijvoorbeeld. Daar stemde een meerderheid voor het behoud van het recht op abortus in een referendum."

Tegelijkertijd is er ook een groep Amerikanen juist heel blij met de ontwikkelingen van het afgelopen jaar. "Ik spreek ook mensen die dit jaar zien als een jaar waarin er heel veel baby's zijn gered", vertelt de correspondent. 

Strijd nog niet gestreden 

"De antiabortusbeweging zou zelfs graag een landelijke regeling zien: een landelijk verbod voor het afbreken van een zwangerschap, bijvoorbeeld na12 of 15 weken. Dat is opvallend, omdat hun argument lange tijd was dat je die regelingen aan de staten zelf moet overlaten, in plaats van federale regelingen" 

Een jaar na de uitspraak van het Hooggerechtshof is de politieke en juridische strijd nog in volle gang. Ook komende presidentsverkiezingen zal het ongetwijfeld een rol spelen, zegt Mouthaan.  

Ook Corinne Rovetti heeft haar werk nog niet helemaal afgezworen. "Ik heb mijn vergunning gehaald om in Virginia mijn werk uit te oefenen, maar ik moest eerst even een stapje terug doen", vertelt ze. "Vorig jaar was een zwaar jaar voor me, maar dit werk is nog steeds een passie en ik ben nog steeds verontwaardigd over de situatie. Het is een moeilijke tijd om vanaf de zijlijn te staan kijken. Zeker als je al zo lang aan de frontlinie hebt gestaan."