Kabinet-Rutte IV is gevallen: hoe nu verder?

1. Waarom is het kabinet gevallen?

Al dagenlang voerde het kabinet onder hoogspanning gesprekken over de asielplannen. VVD en CDA willen de migratiestroom omlaag brengen en stonden lijnrecht tegenover D66 en ChristenUnie. Het grote struikelpunt was de gezinshereniging (het nareizen van familieleden). De ChristenUnie wilde daar absoluut geen strengere regels voor. 

Op tafel lag een laatste compromisvoorstel van staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) voor een zogeheten stopknop. Maar het lukte niet om de ChristenUnie te overtuigen. Die heeft volgens verschillende Haagse bronnen het initiatief genomen voor de val van het kabinet. De laatste 24 uur raakten de zaken in een stroomversnelling, zoals te zien is in deze video:

2. Wanneer krijgen we nieuwe verkiezingen?

Er moet nu een datum komen wanneer de Tweede Kamer wordt ontbonden. Daarna moeten volgens de regels  binnen drie maanden nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. De komende tijd zal dus in het teken staan van het voeren van campagne. Er moeten nieuwe kandidatenlijsten worden gemaakt en er moeten verkiezingsprogramma's worden geschreven. De Kiesraad heeft al laten weten dat nieuwe verkiezingen op z'n vroegst half november kunnen worden gehouden. Tot die tijd is het kabinet demissionair.  

3. Wat gebeurt met de belangrijke onderwerpen? 

Dit betekent stilstand, want er komt hoogstwaarschijnlijk geen nieuw beleid op cruciale dossiers. De Tweede Kamer kan dossiers controversieel verklaren. Dat gebeurt meestal met onderwerpen waar veel discussie over is. Dus dan komt er geen nieuw beleid over de woningmarkt, stikstof, klimaat en migratie.

Er moet in augustus een nieuwe begroting worden gemaakt. Dat zal het kabinet in demissionaire status moeten doen. Eén van de belangrijkste besluiten die in augustus worden genomen, is de vraag of er extra koopkrachtmaatregelen genomen moeten worden.

4. Welke partijen maken de meeste kans? 

Dat is nu nog lastig te zeggen. In de huidige peilingen gaan VVD en de BBB aan kop. Maar dat zijn peilingen van voor de val. In een verkiezingscampagne kan nog van alles veranderen. Gaat Rutte nog een keer lijsttrekker worden? En is de BBB van Caroline van der Plas helemaal klaar voor een landelijke verkiezingscampagne? Van der Plas wordt lijsttrekker, maar is zij ook de premierskandidaat van de partij?  Als de BBB fors wint, kunnen andere rechtse oppositiepartijen zoals de PVV daar last van hebben.

Dan is de vraag wat Pieter Omtzigt doet. Begint het populaire Kamerlid zijn eigen partij? Of komt er een samenwerking met het CDA of een andere partij? PvdA en GroenLinks werken nauw samen en vormen één fractie in de Eerste Kamer. Voor een kieslijst lijkt het nog wat vroeg, maar als zij na de Kamerverkiezingen bijvoorbeeld met een premierskandidaat komen, kunnen ze meedingen om de grootste te worden.

5. Voor welke partijen dreigt verlies?

Regeringspartijen D66 en CDA staan heel slecht in de peilingen. Binnen het CDA broeit het. Er is veel interne onrust over de koers. Wordt Wopke Hoekstra nog een keer lijsttrekker? Dat is niet definitief, want intern is ook kritiek op Hoekstra  Bij D66 dreigt een halvering. De partij had fors gewonnen bij de vorige verkiezingen en veel binnengehaald in het regeerakkoord. De verwachting is dat Sigrid Kaag niet nog een keer lijsttrekker wordt. Mogelijk Rob Jetten of Jan Paternotte?

6. Wat gaat Rutte doen?

De verwachting is dat Rutte opnieuw lijsttrekker wordt van de VVD. Er hebben zich nog geen andere kandidaten gemeld. Het wordt interessant om te zien of, met snelle verkiezingen, Rutte weer de grootste gaat worden.

Het probleem is wel: wie wil dan nog met Rutte regeren? Het CDA staat niet te springen en ook de PvdA en GroenLinks niet. En, na deze val, de ChristenUnie ook niet. De BBB heeft al aangegeven niet met Rutte te willen samenwerken als hij premier wil worden. 

Het vierde kabinet-Rutte legde een hobbelige route af voordat het vastliep op het asielbeleid. In deze video blikken we terug: