We moeten het hebben over deze grafiek

De grafiek doet één ding goed en één ding niet goed, vindt Dewi Le Bars, expert op het gebied van zeespiegelstijging en zee-ijs bij het KNMI. Hij had de illustratie al voorbij zien komen op Twitter, zegt hij. Eerst maar hetgeen dat klopt: "Hij toont aan dat 2023 een extreem jaar is voor zee-ijs in het Antarctische gebied, want er is inderdaad uitzonderlijk weinig ijs. Minder dan ooit in dezelfde periode, zelfs."

60 keer Nederland

Maar Le Bars heeft dus ook kritiek op de grafiek: "Deze grafiek zegt dat de situatie van dit jaar eens in de 7,5 miljoen jaar voor zou komen. Dat cijfer heeft niet echt een betekenis. De berekening van dat getal is gebaseerd op een situatie waarin het klimaat sinds 1989 stabiel zou zijn. Maar het klimaat verandert, en snel ook. Je hebt nu eenmaal verrassende en extreme uitschieters. Die zullen wel vaker gaan voorkomen. Maar hoe vaak, dat kun je helemaal niet voorspellen. "

Terug naar wat de grafiek wel goed heeft, namelijk dat 2023 een extreem jaar is. Le Bars schreef dat zelf twee weken geleden ook al in een Klimaatbericht van het KNMI. "Niet eerder lag er zo weinig zee-ijs rond Antarctica in deze tijd van het jaar", stond daarin te lezen. "Begin juli was het oppervlak aan zee-ijs 2,6 miljoen vierkante kilometer kleiner dan normaal, dat is 60 keer het oppervlak van Nederland."

De originele tweet met de grafiek zie je hieronder. Hij is van Eliot Jacobson, een ex-professor in wiskunde en informatica die nu klimaatonderzoeker is. Hij zette zijn verhaal overigens ook uiteen in een uitzending van CNN.

De grafiek toont dus wel aan 'dat er iets extreems gebeurt', zegt Le Bars. "In februari 2022 was er al een laagterecord. Maar dat was een record voor de zomerperiode op Antarctica. Het bijzondere aan het nieuwe record van deze maand, is dat het nu winter is op de Zuidpool. Dit is altijd een periode waarin het ijs aangroeit. En dat gebeurt dit jaar ook, maar dus aanmerkelijk minder snel dan in andere jaren."

Op de volgende illustratie is, eveneens aan de rode lijn (die voor 2023 staat), goed te zien hoe de aangroei van zee-ijs rond de Zuidpool dit jaar flink achterblijft bij het gemiddelde van andere jaren:

Ook Maurice Middendorp, meteoroloog bij Buienradar, vindt dit een opvallend feit. Tegelijk benadrukt hij dat het specifiek om zee-ijs gaat, en niet om het landijs op het continent zelf, en dat er in wetenschappelijke zin nog veel onduidelijk is over de wisselwerking tussen allerlei klimatologische processen op en rond de Zuidpool.

Niet vanzelfsprekend catastrofaal

Middendorp legt uit: "Het gaat om een ring van zee-ijs rond het vasteland. Het is natuurlijk bijzonder dat er zo'n uitzonderlijk laagterecord is. Dus er gebeurt iets, dat is duidelijk. En het is ook zorgwekkend. Maar het is niet vanzelfsprekend dat het een catastrofale gebeurtenis is."

Minder ijs rond het vasteland betekent dat daar meer water is. Maar welk effect dat zal hebben op het landijs, is volgens Middendorp nog onbekend. "Water heeft op zichzelf een opwarmend effect, maar tegelijk kan het daardoor ook meer gaan sneeuwen op het continent, en dat zou het landijs weer beter beschermen. Daarnaast zou het ook zo kunnen zijn dat de gletsjers op het land er sneller door smelten, en dat zou slecht nieuws zijn. Dat moet de tijd ons leren."

Dat het Antarctische klimaat ons voor verrassingen stelt, bevestigt ook KNMI-onderzoeker Le Bars. "Tot en met 2015 nam het zee-ijs rond Antarctica altijd toe. Maar in 2016 nam het opeens af, en ook nog in extreme mate. We dachten aanvankelijk dat het misschien eenmalig zou zijn, maar het bleek een keerpunt. Sindsdien neemt het zee-ijs elk jaar af. Over de oorzaken zijn meerdere hypotheses, maar we moeten meer onderzoek doen om definitieve oorzaken te kunnen geven. We vermoeden dat het dit jaar te maken heeft met een lagedrukgebied, waardoor warmere lucht uit het noorden meer kans krijgt dit gebied te bereiken. Daardoor kan het zee-ijs minder goed aangroeien."

Waterspiegel in Nederland

Mocht het gevolg op de langere termijn zijn dat de ijskap in toenemende mate smelt, dan zou Nederland daar ook de gevolgen van kunnen merken, zegt Maurice Middendorp. "Van al het ijs op de wereld, heeft dat op Antarctica het sterkste effect op de zeespiegel in Europa en Nederland", zegt hij. "Dat lijkt gek, omdat het verder weg ligt dan bijvoorbeeld Groenland. Maar dat komt doordat de enorme massa die het continent nu is, massa - in dit geval water - aantrekt. Als die aantrekking afneemt, trekt Europa die massa meer aan."

Op sociale media is het overigens niet alleen maar alarm wat de klok slaat. Ook in dit bericht van klimaatblogger Hans Custers wordt de alarmerende grafiek van nuance voorzien: