Op het terras, de stoep, de straat: de rivierkreeft wandelt ineens in ons leefgebied

Wát is dát? Janite uit Arnhem moest tijdens haar dagelijkse wandeling twee keer kijken toen er – gewoon in een stadspark, notabene – iets met scharen, lange pootjes en een rode schutkleur voorbij kroop. 'Smerig en groot', vond ze, maar wat het voor een dier was? Ze had geen idee.

Janite gaat nooit zonder camera de deur uit, dus maakte ze er een foto van en zette die op Twitter. "Het is een Amerikaanse rivierkreeft", antwoordden enkele van haar volgers. "Schijnt een bekend fenomeen te zijn", weet Janite nu.

De rivierkreeft rukt inderdaad al een aantal jaar op. Het dier werd ooit voor consumptie naar Nederland toegehaald maar gedijt goed in onze wateren. Natuurbeschermers trokken daarom enkele jaren geleden al bezorgd aan de bel. Zo merkte Martijn Hokken, adviseur waterkwaliteit en ecologie bij het Waterschap Zuiderzeeland, dat er op sommige plekken in de provincie Flevoland steeds meer blauwalg voorkwam. En dat is niet goed voor de waterkwaliteit en de planten en dieren die in en rondom dat water leven.

"Als je ergens blauwalg hebt, komt dat normaliter door te veel meststoffen die vanuit de landbouw het water in komen", legt Hokken uit. Dus daar gingen hij en zijn collega's naar op zoek.

Maar na onderzoek waren de meststoffen niet te hoog; die voldeden aan de norm. "Dan ga je verder kijken: hoe zit het hier met de vervuilingshistorie? Of hoe zit het met de visstand? Bij ons onderzoek naar de visstand, die in orde was, kwamen er in de netten ook kreeften mee omhoog. Toen kregen we een vermoeden waar het aan lag."

Kaal ecosysteem

De exotische rivierkreeften eten namelijk waterplanten. En die waterplanten zorgen er normaal gesproken voor dat het water helder en schoon blijft, door meststoffen op te nemen. Hokken: "Maar de kreeften hebben nu alle waterplanten opgegeten en kapot geknipt. De natuurlijke waterzuiveraars verdwijnen dan. De meststoffen kunnen daardoor alleen in algen duiken, die daardoor dus groeien en voor veel te veel blauwalg zorgen."

Het ecologisch evenwicht in dat water wordt zo ernstig verstoord, met alle gevolgen van dien. En daar komt bij: "De kreeften beginnen, als de waterplanten op zijn, aan al het andere leven in het water. Dan houd je een kaal ecosysteem over."

Doordat de dieren zo goed over land kunnen lopen, zijn ze in staat hun leefgebied snel en makkelijk uit te breiden en nieuwe wateren op te zoeken, legt Fabian Helsloot, adviseur Aquatische Ecologie bij onderzoeksbureau Waardeburg Ecology, uit. "Ze koloniseren veel nieuwe gebieden."

Ook op sociale media gaan deze zomer heel wat foto’s rond van rivierkreeften met verbaasde bijschriften: 'En dan kom je dit tegen in je wijk!' En: 'Gewoon op mijn terras!' Ze lopen over straten, op de stoep, in een park, 'angstaanjagend, gewoon op het fietspad in het Utrechtse IJsselstein', twitterde iemand.

Heel vriendelijk komen de dieren tot nu toe niet over: iemand die het diertje op een fietspad in het Brabantse Helmond aantrof, schreef: 'En dreigen dat hij deed, naar ons en de honden'. Een kampeerder trof het dier zelfs in een tent aan. 'Mijn kind voelde iets bijten in zijn vinger toen hij in zijn slaapzak schoof…'

Kannibalistisch

De kreeften zijn ook kannibalistisch, weet Helsloot, waardoor een populatie zichzelf in stand houdt. Het is dus belangrijk dat álle kreeften, dus ook vrouwtjes en de kleintjes, worden gevangen. "Wanneer je dus vooral de grote mannetjes wegvangt, krijgen al die kleintjes, die anders opgegeten zouden worden, veel meer kans om op te groeien." 

Verschillende waterschappen zijn aan het kijken hoe ze de rivierkreeft een halt toe kunnen roepen. Helsloot: "Er zijn verschillende systemen om ze te vangen. Wij testen nu een systeem waarbij de kreeften met buizen naar een opvangbak worden geleid. De opvangbak drijft op het water en daar worden de kreeften in verzameld. Het is eenrichtingsverkeer, dus ze kunnen er niet meer uit." 

Als je een rivierkreeft tegenkomt, dan...

Rivierkreeften mogen niet verplaatst worden. Als je het beestje verplaatst, kan het op nieuwe plekken terechtkomen en daar schade aanrichten. Het beste wat je volgens de website van EIS Kenniscentrum Insecten kunt doen, is de rivierkreeft gewoon zijn gang laten gaan.

Mocht je de kreeft per ongeluk al verplaatst hebben, dan is het volgens het kenniscentrum het beste om het dier te doden. Dat kun je doen door de rivierkreeft in de vriezer te stoppen. Dit schijnt een vrij pijnloze dood te zijn.

Het probleem met fuiken, zoals in de visserij worden gebruikt, is dat er ook vissen in terecht kunnen komen, en die gaan dan dood. "Dat is niet wenselijk", zegt Helsloot. "Want dan vangen we ook de natuurlijke vijanden van de rivierkreeft. Met dit buizensysteem hebben we geen bijvangst, er worden alleen kreeften gevangen."

Er worden kreeften van allerlei soorten en maten gevangen: van 6 millimeter tot 'grote joekels'.

Afgevoerd

Helsloot verwacht dat als de proef is afgerond, er veel interesse zal zijn in deze methode, 'want op veel plekken is er overlast door rivierkreeften'.

De kreeften worden nadat ze zijn gevangen, afgevoerd. "Bij ons project in Dronten worden ze afgevoerd door een visser, die ze vermarkt."

Er zijn best mensen die het aandurven de rivierkreeft te eten: Chris van der Helm, raadslid bij de VVD, pleitte er een paar jaar geleden al voor dat particulieren de beestjes mogen vangen voor eigen consumptie. Ook Janite had onder haar volgers één iemand die een rivierkreeft ving en daarna opat. Op verschillende receptenblogs worden rivierkreeften bovendien 'de lekkerste plaag van Nederland' genoemd.