Kindertekeningen wereldwijd verzameld in museum: 'De taal is universeel'
Van bijzondere zelfportretten tot kleurrijke fantasiewerelden: in het Cobra Museum in Amstelveen worden kindertekeningen van over de hele wereld tentoongesteld. Het is een bijzondere collectie omdat kindertekeningen niet eerder op deze manier zijn bewaard. Kindertekeningen zeggen veel over wat kinderen denken, maar in hoeverre verschillen die gedachten van een kind in Nederland van bijvoorbeeld een kind uit Oekraïne, India of China?
In het Cobra Museum prijkt onder meer een kindertekening uit coronatijd, van een vijfjarig meisje uit China. Ze was een leerling van één van de bedenkers van de tentoonstelling, kunstpedagoog en cultureel adviseur Annefie van Itterzon, die ook lesgeeft op een tekenschool.
"Ze maakte een prachtig grote tekening waarop te zien is hoe een toverfee het coronavirus aanvalt met een mes", zegt Van Itterzon "Het is een vrolijke tekening met vogels en sterren in de lucht, maar tegelijkertijd is ook dat coronamonster zo zichtbaar. Een tekening maakt duidelijk hoe een kind iets beleeft."
Van Itterzon heeft de afgelopen 40 jaar 3000 kindertekeningen van over de hele wereld verzameld en er 935 geschonken aan de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. "Ze worden veilig bewaard en mogen alleen met handschoenen worden aangeraakt", zegt ze.
Met Jeroen Krabbé stelde ze de tentoonstelling samen, waarbij 40 kindertekeningen te zien zijn voor het publiek. De tentoonstelling is een inhaalslag op alle kindertekeningen die jarenlang níét bewaard zijn gebleven.
"Daardoor weten we niet hoe kinderen tekenden in die vervlogen eeuwen", zegt Van Itterzon. "Dat is zonde, want kindertekeningen maken duidelijk hoe kinderen over dingen denken."
Huis met driehoekig dak
"Kinderen tekenen zichzelf en hoe zij zich voelen", zegt ook Theresa Foks, auteur van het boek Kinderen geven tekens. Het is aangetoond in meerdere onderzoeken, waarvan de bekendste wordt beschreven in het boek Analyzing Children's Art van Rhoda Kellog.
"Dat tekenen is eigenlijk overal ter wereld wel hetzelfde: een huis met een driehoekig dak, dat geldt ook voor kinderen die opgroeien met platte daken. Ze tekenen de kosmos, de sterren, slangen en krokodillen, ook als ze niet opgroeien met deze dieren. Het is het instinct en hun dierlijke intuïtie."
Overal ter wereld maken de meeste kinderen dezelfde fases door. “Het begint met strepen kruisen en spiralen, dan komt er ineens een cirkel. Daarna een cirkel met ogen en een mond, en bijna meteen volgen daarna de armen, twee benen en zelfs wat haren", zegt Foks. "Een kind zegt dan ook vaak: dit ben ik." De startfase ligt in de leeftijd van 2 tot 3 jaar, rond het vierde levensjaar krijgt het poppetje een lijf en armen en tussen de 4 en 6 jaar volgen de details.
Kleurrijk en vol expressie
Pas op een wat latere leeftijd worden de verschillen per land zichtbaar. Kinderpedagoog Van Itterzon herkent het in haar werk. De tekeningen die ze Afrikaanse kinderen uit de jaren 80 liet maken, zijn een goed voorbeeld hiervan. "Ik heb ze gevraagd om de dieren te tekenen die ze kennen en ze tekenden andere dieren dan de kinderen die ik dit in Nederland vroeg."
De tekeningen zijn 'heel kleurrijk en vol expressie', zegt ze. "We zien dieren als krokodillen en grote leeuwen. Die zie je niet snel terug in tekeningen van kinderen uit Nederland."
"En de kindertekeningen uit de jaren 90 van kinderen uit Oekraïne zijn bijvoorbeeld veel meer poëtisch en verfijnd. Ze kenden daar de gedichten van Poesjkin uit het hoofd en dat zie je terug."
Kindertekening is universeel
Die verhalen zijn waardevol. Van Itterzon pleit er dan ook voor dat er meer getekend gaat worden én dat er ook beter naar tekeningen van kinderen wordt gekeken. "De taal van de kindertekening is universeel: je hoeft geen Spaans, Russisch of Japans te spreken om het te begrijpen", aldus Van Itterzon.
"Gooi ze daarom ook niet zomaar weg als je ze krijgt", zegt ook auteur Foks. "Zie het als een heel persoonlijke en uitgebreide brief."