Nóg een reden voor hogere prijzen: de lage waterstand

Het is niet alleen droog in Nederland. Ook in de rest van Europa is al maanden veel minder regen gevallen dan normaal. En dat zorgt voor lage waterstanden in de belangrijkste rivier van Europa: de Rijn.

Normaal treedt dit probleem pas aan het begin van de herfst op, nu al eind juli, constateren economen van de Deutsch Bank in een rapport.

Ze waarschuwen voor een herhaling van de situatie van 2018. Toen raakte de Rijn gestremd door laag water in het meest ondiepe en smalste deel, tussen de Duitse steden Mainz en Koblenz.

Dat scheelde Duitsland 0,2 procent aan economische groei. Dat klinkt als weinig, maar als je bedenkt dat de totale Duitse economie dat jaar met 1,5 procent groeide, is het belang van transport via deze rivier wel duidelijk.

Een 'gekkenhuis'

Vooral vervoerders van droge lading hebben er last van, vertelt Maira van Helvoirt van de branchevereniging Koninklijke Binnenvaart Nederland. "Kolen, ertsen, staal, aluminium, graan, ook containers", somt zij op. Voor het transport van vloeibare stoffen worden vaak langetermijnafspraken gemaakt, waardoor de situatie daar anders is.

Bij het vervoer van bulk is het een 'gekkenhuis', vertelt een medewerker - die niet bij naam genoemd wil worden - van een groot transportbedrijf, een zogeheten verlader, uit de omgeving van Rotterdam. "Schippers kunnen vragen wat ze willen, voor ons en klanten zijn het mindere tijden." Het bedrijf bemiddelt tussen binnenvaartschippers en bedrijven die een lading willen laten vervoeren.

Laag water, minder vracht

Vanwege de lage waterstanden in rivieren kunnen schippers minder vracht vervoeren. Hoe meer vracht, hoe dieper het schip komt te liggen. "Schepen vervoeren nog maar 25 procent van hun capaciteit", vertelt de transportmedewerker.

"Als schepen nog maar de helft van hun ladingvolume mee kunnen nemen, dan zijn twee keer zo veel schepen nodig – maar die schepen zijn er helemaal niet", vat Van Helvoirt de situatie samen. "Wat volgt is de wet van vraag en aanbod: iets dat schaars is, wordt duurder."

Toeslag voor schippers

Voor de schippers is dat helemaal niet erg. Zij krijgen namelijk een laagwatertoeslag, om te compenseren voor de lading die ze niet kunnen vervoeren. Dat is heel gebruikelijk in de scheepvaart, vertelt Van Helvoirt. Hoe hoog die toelage is, weet zij niet. "Dat verschilt per lading, het vaargebied en de actuele waterstand." Daarnaast speelt mee hoe hard een bedrijf de lading nodig heeft of dat het vervoer uitgesteld kan worden. 

Bij een betonbedrijf uit de omgeving van Amsterdam weten ze het wel. "Tussen de 1 en 5 procent, enkele euro's per ton materiaal", vertelt de manager transport, die ook anoniem wil blijven. En bij ladingen tot wel tweeduizend ton loopt dat toch in de papieren. Die rekening komt uiteindelijk bij de consument terecht, aldus de manager. "Dat rekenen wij door aan onze klanten, zoals bouwers."

En dat doet het transportbedrijf ook. "We betalen toch 30 tot 40 procent meer. En die extra kosten worden doorgeschoven naar de klant. Anders kunnen we dadelijk de stekker er wel uittrekken", vertelt de medewerker van de verlader.

Het probleem van de lage waterstand wordt nog eens verergerd door het achterstallige onderhoud aan sluizen in Nederland, vertelt Leny van Toorenburg, expert scheepvaart bij de binnenvaartbrancheorganisatie. "Laag water is in principe van alle tijden."

"Maar wat ons nu parten speelt is de enorme onderhoudsachterstand bij Rijkswaterstaat aan sluizen, zoals bij Weurt, bij Nijmegen", vervolgt zij. Het sluizencomplex daar is niet in gebruik, waardoor schippers moeten omvaren. "Dat levert anderhalve dag vertraging op."

De de oorlog in Oekraïne speelt ook mee. Daardoor is er in Roemenië veel vraag naar scheepscapaciteit, om Oekraïens graan over de Donau te transporteren. En in Duitsland is veel vraag naar steenkool, omdat er minder Russisch gas naar het land komt.

Minder energie door tekort aan kolen

Om de industrie aan de praat te houden, draaien elektriciteitscentrales inmiddels op kolen. En die worden veelal aangevoerd vanuit de havens van Amsterdam en Rotterdam. De schepen kunnen alleen minder meenemen. Het Duitse energiebedrijf Uniper waarschuwde gisteren dat het mogelijk minder stroom kan leveren vanwege het tekort aan kolen. 

De lage waterstand kan voor nog meer problemen zorgen, waarschuwen de economen van Deutsche Bank. De kans op ongelukken neemt toe in een nauwere vaargeul, en als dat gebeurt en de vaarweg gestremd raakt dan zijn de gevolgen nog ernstiger dan normaal, aldus het rapport van de bank. Met zo weinig water wordt het lastiger varen, beaamt Van Toorenburg. "Je moet toch nog wel kunnen manoeuvreren."

Dat ziet ook binnenvaartschipper Shiraz Olivier. Bestemmingen waar hij normaal gesproken naartoe vaart in Duitsland, zijn al niet meer bereikbaar. Zijn klanten zullen alternatieven moeten zoeken, zegt hij. "Geen goede promotie voor de binnenvaart."

Maar via de weg of het spoor is makkelijker gezegd dan gedaan. "Je kunt producten niet zomaar overhevelen naar een ander soort vervoer. En ook in andere sectoren is een personeelstekort. En op de weg zijn ook verstoppingen vanwege onderhoud", somt Van Toorenburg van de brancheorganisatie de obstakels op.

150 vrachtwagens nodig

Zij krijgt gelijk van de economen van Deutsche Bank. Wegvervoer is geen goede optie, schrijven zij, want om de lading van een groot binnenvaartschip te vervoeren zijn 150 grote vrachtwagens nodig.

In de branche vreest men dat de problemen voorlopig nog lang niet voorbij zijn. "Als de waterstanden in de Rijn zo blijven, dan loopt de druk op de markt alleen maar op", verwacht de verlader. "We zijn overgeleverd aan de weergoden."

Gaan we dit vaker meemaken?

Zowel in Nederland als stroomopwaarts is het al lange tijd droog. Daardoor wordt er minder water aangevoerd via de rivieren. Droogte in de lente en de zomer komt de laatste jaren steeds vaker voor en dat komt door klimaatverandering, vertelt Bart Verheggen, klimaatspecialist van RTL Nieuws. Door de hogere temperaturen verdampt er meer water dan vroeger.

Hierdoor zullen we waarschijnlijk vaker te maken krijgen met lage waterstanden in de zomer, terwijl in de winter juist de kans op hoge waterstanden toeneemt. Er valt minder sneeuw in de Alpen, en de sneeuw die er valt smelt eerder. De aanvoer van smeltwater is daarom van kortere duur.