Waarom we het gevoel van ‘gezellig moeten doen’ tijdens kerst ervaren

Sociale druk voelen

Greetz nam de sociale druk en het verplicht gezellig doen tijdens het kerstdiner onder de loep en deelde de resultaten. Maar waarom krijgen we zoveel stress tijdens de feestdagen? Volgens psycholoog Sabine Klaver komt die druk voort uit een combinatie van sociale normen en culturele verwachtingen. "We hebben met elkaar het beeld gecreëerd dat kerst hét moment is waarop iedereen blij, dankbaar en harmonieus samenkomt. Dat beeld wordt continu versterkt door films, reclames en sociale media."

In kerstcommercials zien we perfect gedekte tafels en lachende families, terwijl de realiteit vaak rommeliger is. "We leggen die hoge verwachtingen niet alleen onszelf op, maar ook elkaar. Het gevoel dat het leuk móét zijn, zorgt ervoor dat het juist minder leuk kan worden." 

Op sociale media ontstaat wel steeds meer ruimte voor het andere verhaal. "Op TikTok delen mensen ook de ongemakkelijke of pijnlijke kanten van kerst. Dat helpt om te laten zien: ik ben niet de enige die dit zo ervaart."

De kerstparadox

Veel mensen verlangen tijdens de feestdagen naar rust, maar willen tegelijkertijd verbinding met anderen. Dat lijkt een paradox, maar volgens Klaver hoeven die twee elkaar niet uit te sluiten. "Het probleem zit ‘m vooral in hóé die verbinding eruit zou moeten zien."

De feestdagen vallen samen met een drukke periode: werk afronden, cadeaus regelen, plannen maken en meerdere sociale afspraken. "Het is het einde van het jaar, mensen hebben eindelijk vrij, maar die vrije tijd zit meteen vol. Daarbij komt dat verbinding tijdens kerst vaak op een vaste manier wordt ingevuld: lange diners, meerdere dagen samen en familiebezoek."

Het gevoel van verplichting speelt hierin een grote rol. Gedurende het jaar heb je meer vrijheid om te kiezen met wie en wanneer je afspreekt, maar met kerst voelt het alsof je minder te zeggen hebt. Dat maakt dat veel mensen niet tot rust komen.

Het probleem ontstaat vaak bij de gedachte dat het leuk hóórt te zijn. Als dat lukt, is er niets aan de hand. Maar als het even niet zo voelt, komt er een extra laag bij: het is niet leuk én je baalt ervan dat het niet leuk is.

Welke emoties spelen er 

Kerst roept zelden maar één emotie op. Volgens Klaver is er vaak een mix van gevoelens. Natuurlijk zijn er positieve emoties zoals blijdschap en warmte, maar daarnaast ervaren mensen ook stress en spanning als gevolg van planning en verwachtingen. Maar ook schuldgevoelens zoals het idee dat ze het leuk zouden moeten vinden; of verdriet en gemis door eenzaamheid of rouw. Daarnaast zijn irritaties aan tafel vaak extra voelbaar tijdens de feestdagen. 

Ook nostalgie speelt een grote rol: kerstmuziek, tradities en vaste kerstfilms roepen herinneringen op die heel persoonlijk zijn, maar vrijwel collectief worden beleefd. 

Gevoeliger voor stress

In principe kan iedereen kerststress ervaren, maar sommige mensen zijn er gevoeliger voor. Perfectionistische mensen voelen de druk doorgaans sterker aan, omdat er altijd wel iets misgaat. Introverte mensen kunnen sneller last hebben van sociale overprikkeling. Mensen die veel verantwoordelijkheid dragen – zoals degene die het diner organiseert – ervaren vaker stress, net als mensen die ‘ertussenin’ zitten, bijvoorbeeld tussen jonge kinderen en oudere familieleden. "Als je alleen kunt aanschuiven en nergens voor hoeft te zorgen, ervaar je vaak minder stress dan degene die alles regelt", legt de psycholoog uit.

Hoe pak je het aan

Klaver benadrukt dat het vooral gaat om de lat wat lager leggen. Het hoeft niet perfect te zijn en ook niet het allergezelligste moment van het jaar. Ze adviseert om vooraf keuzes te maken over wat je wel en wat je niet gaat doen: "Het kan helpen om met jezelf af te spreken hoelang je ergens blijft, en te beseffen dat je een uitnodiging best mag afslaan als je daar behoefte aan hebt. Door terug te kijken naar eerdere jaren kun je nagaan wat toen stress gaf en wat je dit keer anders zou willen doen."

"Kleine veranderingen kunnen al veel verschil maken. Je hoeft geen tradities volledig om te gooien. Misschien ga je na het eten een wandeling maken, of eet je dit jaar gewoon pizza in plaats van een ingewikkeld menu. Het belangrijkste is dat je het gevoel hebt dat je er zelf wat over te zeggen hebt en dat je elkaar helpt om het leuk te maken", zegt Klaver. "Je hebt vaak meer invloed dan je denkt. Bepaal dan ook vooral samen op welke manier jullie kerst het leukst vinden door bijvoorbeeld iets makkelijker eten of geen cadeaus te doen. Dat kan al veel druk wegnemen."

Omgaan met irritaties 

Gevoelige vragen zoals 'hebben jullie een kinderwens?, 'waarom ben je nog single?' of 'zou je dat nou allemaal wel eten?' kunnen veel ongemak veroorzaken. Klaver adviseert om dan toch maar vooraf een antwoord paraat te hebben. Hiermee hoef je niet per se de vraag te beantwoorden, maar laat je op een respectvolle manier weten dat dat die andere persoon niks aangaat en je het daar niet tijdens het kerstdiner over hoeft te hebben. 

En andere ergernissen, zoals telefoongebruik, eetgeluiden of discussies over politiek en klimaat? Volgens Klaver geldt: "choose your battles. Niet alles hoeft vandaag opgelost te worden. Soms is het beter om de aandacht te verleggen. "

Gezellig zijn v.s. jezelf blijven

Je hoeft ook niet de hele avond op je vrolijkst te zijn. "Er zit veel ruimte tussen supergezellig en chagrijnig", legt Klaver uit. Als je merkt dat het te veel wordt, mag je je even terugtrekken. Je kunt bijvoorbeeld voorstellen om een spelletje te spelen, even naar buiten gaan, of simpelweg zeggen dat je moe bent. Het is niet nodig om constant vrolijk te doen – het gaat erom dat je authentiek blijft.