Waarom koffie aanzienlijk duurder wordt door de afnemende biodiversiteit
In de week van de 'Week van de Biodiversiteit' leggen we de koffieproductie onder een vergrootglas. De Wereldbank laat in een onderzoek zien hoe sterk koffieproductie afhankelijk is van biodiversiteit én hoe het verlies daarvan directe gevolgen kan hebben voor de toekomst van de koffieproductie. De boodschap is helder: zonder gezonde ecosystemen komt ons geliefde kopje koffie in gevaar. Dr. René Verburg, universitair docent in ecosysteemdiensten, biodiversiteit en landgebruik, verduidelijkt deze situatie.
Veel koffiesoorten – en dan met name Arabica – profiteren van wilde bestuivers zoals bijen. In gebieden met een rijke biodiversiteit is de opbrengst van koffie dan ook vaak hoger én van betere kwaliteit. Ook spelen natuurlijke vijanden van plagen, zoals vogels en insecten, een belangrijke rol: biodiversiteit helpt om plagen onder controle te houden. Minder biodiversiteit betekent dus meer plagen, lagere oogsten en een grotere afhankelijkheid van pesticiden,” aldus het onderzoek van de Wereldbank.
"Meer biodiversiteit is dus niet per definitie beter. Voor koffieboeren betekent dit voortdurend balanceren tussen voordelen en risico’s.”
Nadelen van een rijke biodiversiteit
“Traditioneel werd koffie, afkomstig uit tropische gebieden, verbouwd onder het bladerdak van bossen. Koffie is een zogenaamde ‘schaduwsoort’ en verdraagt direct zonlicht slecht”, legt René Verburg uit. “De groeicondities in een bos, waar veel schaduw is, zorgen onder andere voor een gematigd microklimaat, met voldoende vocht en weinig temperatuurschommelingen."
"Bovendien kunnen schaduwbomen, mits zorgvuldig gekozen, een leefgebied bieden aan natuurlijke vijanden, zoals vogels, vleermuizen en insecten. Maar,” vervolgt Verburg, “meer biodiversiteit kan ook nadelen hebben. Het kan juist extra plagen aantrekken. Meer biodiversiteit is dus niet per definitie beter. Voor koffieboeren betekent dit voortdurend balanceren tussen voordelen en risico’s.”
Klimaatverandering: een groeiende bedreiging voor ons bakkie
“Door klimaatverandering veranderen neerslagpatronen en stijgt de gemiddelde temperatuur”, legt Verburg uit. “Door wetenschappelijk onderzoek weten we dat koffiestruiken slecht tegen hoge temperaturen kunnen. In de praktijk betekent dit dat boeren hun plantages steeds vaker hoger in de bergen aanleggen, op zoek naar koelere omstandigheden." Maar die verschuiving heeft ook een keerzijde: het kan leiden tot aantasting van lokale biodiversiteit, vooral wanneer nieuwe plantages worden aangelegd in of nabij beschermde natuurgebieden.
“Overigens wordt verreweg de meeste koffie in de wereld verbouwd in zogenaamde zonsystemen. Hierbij worden de koffiestruiken in dichte rijen, zonder schaduwbomen, geteeld en worden er veel inputs, zoals water en pesticiden, toegepast voor een optimale groei. Het gaat dan om gekweekte variëteiten die veel zonlicht verdragen. De opbrengst van dergelijke plantages is vele malen hoger dan die van schaduw- (agroforestry) plantages, wat een belangrijke reden is waarom boeren kiezen voor zonplantages”, vertelt de professor. Het klimaat wordt bij deze methode dus totaal genegeerd.
"Door het marktmechanisme van vraag en aanbod betekent dit dat koffie aanzienlijk duurder zal worden"
Wat als we niets doen?
Maar wat zou er gebeuren als we niets doen? Is het denkbaar dat koffie in de toekomst onbetaalbaar of zelfs onvindbaar wordt? Dat is inderdaad niet ondenkbaar volgens Verburg. “Uit onderzoek blijkt dat de huidige productiearealen voor koffie krimpen. Bestaande gebieden worden minder geschikt, omdat ze te warm en te droog worden. De resterende gebieden, hoger in de bergen, zijn schaars en kostbaar, mede door de hoge transportkosten. Door het marktmechanisme van vraag en aanbod betekent dit dat koffie – maar ook cacao, waar dit probleem nog sterker speelt – aanzienlijk duurder zal worden." Maar of dit ook zal leiden tot het ontginnen van nieuwe koffieproductiegebieden, is op dit moment nog speculatief volgens René Verburg.
