Smartwatches populair, maar slaapmetingen zijn lang niet altijd betrouwbaar
Ongeveer de helft van de Nederlanders volgt de gezondheid met apps, bijvoorbeeld met een smartwatch.. De sport- en smartwatches zijn vanwege alle functionaliteiten voor veel mensen dan ook niet meer weg te denken. Ze tellen je stappen, meten je hartslag en geven een score aan de kwaliteit van je slaap. Maar hoe betrouwbaar zijn al die metingen eigenlijk? We vragen het de experts op gebied van sport én slaap.
We spraken met Jeroen Davids en Lieke Hollander, docent-onderzoekers aan De Haagse Hogeschool, én slaappsycholoog Aafke van der Ende. Hun werkveld verschilt, maar één ding hebben ze met elkaar gemeen: ze zien dat de populariteit van sport- en smartwatches in rap tempo blijft groeien.
Zelfs in de revalidatiezorg worden ze steeds vaker gebruikt. Vooral bewegingstrackers, die stappen, activiteit en hartslag meten, blijken waardevol te zijn volgens Jeroen Davids, Prestatiepsycholoog en docent-onderzoeker bij het Lectoraat Technologie voor inclusief bewegen en sport. "We zien dat beweegsensoren een enorme potentie hebben”, zegt hij. "Niet alleen om mensen te motiveren, maar ook omdat je veel beter kunt volgen hoeveel iemand daadwerkelijk beweegt."
Dat geeft behandelaars een veel betrouwbaarder beeld dan een zelfrapportage. "Vraag iemand hoeveel stappen hij vandaag heeft gezet zonder op zijn horloge te kijken en vrijwel niemand heeft daar een antwoord op”, vertelt Davids. "Voor zorgprofessionals zijn die objectieve gegevens juist ontzettend nuttig."
Teveel, maar wél bruikbaar
Toch kan de stortvloed aan cijfers ook overweldigend zijn, zegt Lieke Hollander, Docent-onderzoeker bij het lectoraat revalidatie en technologie. "Een smartwatch kan bijna alles meten. Soms hebben we misschien wel té veel gegevens. Maar als je ze op de juiste manier inzet, kunnen ze enorm waardevol zijn."
Vooral als je, je gedrag wilt aanpassen werkt het bijhouden ervan heel goed. "Als iemand ziet dat hij deze week veel meer stappen zet dan verwacht, geeft dat vaak een positief gevoel. Dat draagt bij aan de motivatie en uiteindelijk ook aan de gezondheid." De twee onderzoekers ontwikkelen momenteel een methode om bewegingstrackers in de toekomst slimmer in te zetten in de zorg.
"Bepaal voor jezelf wat je op een dag wilt bereiken en wees daarin niet te streng"
Je gezondheid tracken in het dagelijks leven
Voor gewone gebruikers – mensen die niet revalideren maar simpelweg actiever of gezonder willen leven – kunnen bewegingstrackers vooral een praktische motivator zijn. Volgens Davids werkt zo’n horloge het beste wanneer je realistische, persoonlijke doelen stelt. "Bepaal voor jezelf wat je op een dag wilt bereiken en wees daarin niet te streng. Als je een keer een dag je doel niet haalt, is dat geen ramp. Het gaat om het gemiddelde."
"De landelijke beweegrichtlijnen kunnen daarbij een handig uitgangspunt zijn", vult Hollander aan, "maar dan wel vertaald naar iemands eigen leefstijl en beschikbaarheid. Voor iedereen ziet zo’n beweegdag er anders uit. Het gaat erom dat je doelen haalbaar zijn en passen bij jouw situatie."
"Slaap kun je eigenlijk alleen goed meten in de hersenen met elektroden, zoals in een slaaplaboratorium"
Dat veel mensen hun horloge vooral leuk vinden, helpt volgens Davids juist om vol te houden. De apps zitten vaak vol gamification, zoals badges en dagdoelen, waardoor je als gebruiker net dat extra zetje krijgen om nog even wat meer te bewegen. "Het is die motivatie die mensen over de streep trekt om iets meer te bewegen", zegt hij. Daar ziet Hollander ook een duidelijk positief effect van: "wie vaker zijn stappendoel haalt of inzicht krijgt in zijn activiteiten, gaat over het algemeen ook méér bewegen. En meer bewegen is voor vrijwel iedereen gezond", benadrukt ze.
Wel waarschuwen de onderzoekers dat er weinig officiële richtlijnen zijn voor privégebruik. De tracker moet vooral een richtlijn en stimulans zijn, en geen bron van stress. "Het gaat erom dat het je helpt, niet dat het je verplicht om elke dag een x aantal stappen te zetten."
Slaapkwaliteit tracken
Waar Davids en Hollander vooral naar beweging kijken, richt Aafke van der Ende zich op slaap. Zij ziet dat veel mensen hun sporthorloge óók gebruiken als slaaptracker en soms met verkeerde verwachtingen. "Slaap kun je eigenlijk alleen goed meten in de hersenen met elektroden, zoals in een slaaplaboratorium", legt ze uit. "Een wearable meet alleen beweging en hartslag. De slaapfasen die je in de app ziet, zijn afgeleide schattingen en zijn daarom dus niet exact."
Wearables meten volgens alle experts vrij betrouwbaar beweging, stappen en hartslag. Maar slaapfasen? "Die moet je niet te serieus nemen", zegt de slaappsycholoog. "Ze geven hooguit een indicatie van je slaapduur en een globaal beeld van de slaapkwaliteit. Ik kijk zelf vooral naar de hartslag in rust, de hartslag tijdens het slapen en de hartslagvariabiliteit (HRV). Die zeggen veel meer over stress, herstel en gezondheid dan die slaapfasen."
Dat deze gegevens de gebruikers soms ook confronteren met de effecten van alcohol, stress of slechte gewoontes, vindt Van der Ende positief. "Een dalende HRV of hogere slaaphartslag kan je vroegtijdig waarschuwen dat je lichaam ergens op reageert."
"Bij mensen met slapeloosheid kan een tracker juist voor meer problemen zorgen."
Verschil tussen goede en slechte slapers
Van der Ende maakt een duidelijk onderscheid tussen twee groepen: goede slapers en slechte slapers. "Als je geneigd bent om te laat naar bed te gaan, kan zo’n horloge je eraan herinneren dat het bedtijd is. Daardoor krijg je meer slaap en dat is positief."
Bij mensen met slapeloosheid kan een tracker juist voor meer problemen zorgen. "Zij raken eerder ongerust over hun slaapscore. Dan gaan ze harder hun best doen om goed te slapen, en dat werkt juist averechts. Slaap laat zich wel beïnvloeden, maar niet controleren. Wearables meten de slaap van slechte slapers bovendien minder accuraat, waardoor stress en onzekerheid nog sneller kunnen toenemen."
"Dit soort slaapgegevens zijn schattingen. Leuk om even naar te kijken, maar niet om je zorgen over te maken"
Averechts effect
Het te veel focussen op slaapgegevens heeft zelfs een naam: orthosomnie. "Dat betekent dat iemand overdreven zijn best doet om ‘gezond’ te slapen", legt Van der Ende uit. "Het werkt vaak averechts, omdat spanning juist slaap verstoort."
Hoewel ze het nog niet heel vaak in extreme vorm ziet, komen mildere varianten volgens haar regelmatig voor. "Mensen slapen beter, maar zuchten dan dat hun tracker nog steeds zegt dat ze te weinig diepe slaap hebben. Dat is een lichte vorm van orthosomnie."
Voorzichtig met interpretatie
Wat ze vooral wil dat mensen onthouden? "Dat dit soort slaapgegevens schattingen zijn. Leuk om even naar te kijken, maar niet om je zorgen over te maken."
De experts zijn het over één ding eens: wearables bieden duidelijke kansen, zowel voor de gewone gebruiker als binnen de zorg. Voor consumenten kunnen sporthorloges een laagdrempelig hulpmiddel zijn om actiever te worden en beter zicht te krijgen op hun eigen leefstijl.
"Bewegen is voor ons allemaal hartstikke goed", zegt Lieke Hollander. "En we zien dat dit soort trackers mensen daar echt bij kunnen helpen."
