Loonkloof volgens onderzoekers weer groter: hoe kan dat toch?

Twee jaar geleden, in 2021, was het verschil in salaris nog 5 procent, nu is dat verschil gestegen naar 7,4 procent. Het Nationaal Salaris Onderzoek wordt elke twee jaar uitgevoerd.

Trendbreuk

De doorsnee man in Nederland verdient 7,4 procent meer dan de doorsnee vrouw. Twee jaar geleden was dat verschil nog 5 procent en dat was toen een daling ten opzichte van twee jaar daarvoor. Daar moet wel bij worden gezegd dat er geen vergelijking is gemaakt tussen mannen en vrouwen die exáct dezelfde functie, ervaring en leeftijd hadden. 

Het gaat volgens Nyenrode-onderzoeker en hoogleraar psychologie Jaap van Muijen, die het onderzoek deed, vooral om mensen ouder dan 35 jaar, 'die kloof is bij jongere leeftijden wat kleiner'. Dat komt onder andere omdat vrouwen rond die leeftijd hun loopbaan hebben onderbroken door bijvoorbeeld zwangerschapsverloven. 

Keihard bewijs? 

Ook het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) doet regelmatig onderzoek naar de loonkloof tussen mannen en vrouwen, ook wel beloningsdiscriminatie genoemd. Uit het laatst uitgevoerde onderzoek bleek geen keihard bewijs voor het bestaan van een loonkloof. "Het onverklaarde loonverschil tussen mannen en vrouwen geeft een voorzichtige indicatie van het bestaan van beloningsdiscriminatie, maar vormt hiervoor geen bewijs", schreef het CBS bij het onderzoek.

Net als Nyenrode probeert het CBS een zo getrouw mogelijk beeld te schetsen van de werkelijkheid door verschillen in beloning zo eerlijk mogelijk te 'corrigeren'. Dat doen ze door rekening te houden met allerlei factoren die van invloed kunnen zijn, zoals opleidingsniveau, leeftijd, bedrijfstak, ervaring bij de huidige werkgever en of er sprake is van een deeltijd- of voltijdbaan.

Toch blijkt het niet mogelijk om de cijfers volledig te corrigeren en zo een hard cijfer op beloningsdiscriminatie te plakken. Sommige factoren zijn simpelweg niet beschikbaar, zoals verschillen in werkmotivatie, ambitie, het volgen van aanvullende cursussen en het belang dat werknemers hechten aan een hoog salaris.

Zoltán Lippényi, socioloog aan de Rijksuniversiteit Groningen en expert op het gebied van werk, arbeid en ongelijkheid, stelt dat dit een opvallende uitkomst is. "Dat de kloof groeit, is iets nieuws", zegt hij. "Er is sprake van een loonkloof in Nederland, nog steeds, maar die kloof is de afgelopen jaren wel steeds kleiner geworden."

Lippényi denkt dat het onder andere te maken kan hebben met de huidige krapte op de arbeidsmarkt. "Vrouwen stellen over het algemeen minder hoge salariseisen dan mannen", zegt hij. "Dat kan door bescheidenheid komen, onzekerheid: dat is een beetje gissen. Maar over het algemeen durven ze minder dan mannen, weten we. En nu er krapte is, kan er makkelijker salarisverhoging worden geëist, en heb je meer kans op succes. En dat doen mannen nu eenmaal vaker, sneller en beter."

Nog niet opgelost

Maar er zijn ook structurelere oorzaken, denkt de onderzoeker, dat de loonkloof in Nederland nog niet is opgelost: vrouwen zitten vaker in functies waar je minder vaak promotie kan maken. "Salarisverhoging gebeurt als je doorgroeit tot een seniorpositie, in bijvoorbeeld het management. In Nederland zitten vrouwen vaker in posities waar die loopbaanmogelijkheden niet zijn." Daar komt bij: vrouwen werken gemiddeld vaker deeltijd dan mannen. "De hoogte van je loon hangt ook af van je onderhandelingspositie. Als je in deeltijd werkt, in hoeverre kun je dan hoge eisen te stellen?"

Een andere verklaring: het kan ook te maken hebben met overuren. "Mensen die meer overuren maken, verdienen meer. En we weten uit onderzoek uit 2021 dat mannen gemiddeld één uur per week meer overwerken dan vrouwen." 

De loonkloof in Nederland laat volgens Lippényi iets zorgwekkends zien: "We kijken nog steeds anders naar mannen dan vrouwen. Vrouwen worden in onze samenleving toch nog vaak gezien als mensen die werk en gezin combineren, en mannen worden gezien als personen die carrière maken. Dat kan gaan doorspelen in de berekening van je salaris."

Eerder werd er in de uitzending van RTL Z al aandacht besteed aan de loonkloof. Zijn vrouwen slechte onderhandelaars? 

Volgens Van Muijen ligt hier een grote verantwoordelijkheid voor werkgevers. "Er moet meer aandacht voor komen", zegt hij. Diezelfde conclusie trekt politicoloog en coach Julia Wouters, die vrouwen begeleidt bij hun functioneren in organisaties. "Werkgevers dénken vaak dat ze mannen niet meer betalen dan vrouwen, maar als bedrijven alle loonstrookjes naast elkaar zouden leggen, zouden ze kunnen zien dat het toch onbewust gebeurt. Dat kan schokkende inzichten opleveren. En dat verschil in loon komt omdat vrouwen veel minder autoriteit toegedicht krijgen, en bij vrouwen ook heel lang gedachte dat ze jong zijn. En hoe jonger je bent, hoe lager je salaris."

Wouters pleit voor transparantie: "Je ziet vaak dat bij vrouwen de ogen worden geopend als ze een keer terloops, op weg naar een congres met een collega bijvoorbeeld, merken dat hun mannelijke collega's meer geld krijgen."

Praat erover

Ze raadt aan: práát erover met elkaar. Met mannen op de werkvloer, met vrouwen. "Vaak weten we niet van elkaar wat we verdienen. En wat ook belangrijk is: werkgevers vragen vaak vorige loonstrookje, maar zo blijf je in die fuik zitten. Als je één keer te laag bent ingeschaald, word je elke keer te laag ingeschaald. En dat klopt niet: je hoort betaald te krijgen op basis van wat je doet, niet op basis van je vorige loon of hoe hard je onderhandeld hebt."

Volgens socioloog Lippényi zit er ook een stuk verantwoording binnen de organisatie. "Hoe hoog iemands salaris is, zit nu nog achter gesloten deuren. Als die openheid er is, zie je ook beter waar de verschillen zitten." En dat is nodig, stelt hij, om te kloof te dichten: "Het is een lang proces. We hebben nog veel te doen."