'Genocide in de maak in Gaza', zegt de VN. Wat betekent dit juridisch?

De rapporteurs kwamen donderdag met een verklaring waarin ze zeggen zich ernstige zorgen te maken. "Dit is ongelofelijk belangrijk en moedig", zegt jurist en arabist Laila al-Zwaini. Eerder werkte ze bij de VN-missie in Afghanistan als hoofd van de afdeling rechtsstaatopbouw. "Deze rapporteurs hebben de opdracht van de VN Mensenrechtenraad om onafhankelijk onderzoek te doen en te rapporteren vanuit hun juridische expertise over mensenrechtenschendingen."

Wat is de beschuldiging precies?

De VN-experts wijzen op de meer dan 11.000 Palestijnse doden, waarvan bijna de helft kinderen. Ook veroordelen zij de grootschalige aanvallen op civiele infrastructuur als ziekenhuizen, woningen. Het blokkeren van voedsel- en medicijntransporten is ook een schending van het internationaal recht, aldus de VN-experts.

Daarnaast is in de verklaring veel aandacht voor 'toenemende genocidale ophitsing' door hoge functionarissen binnen Israël. Zo zei de Israëlische minister van Defensie, Yoav Gallant aan het begin van de oorlog: "We vechten tegen menselijke beesten en we zullen ons daarnaar gedragen."

De combinatie van de vele burgerslachtoffers en 'dehumaniserende retoriek' is wat maakt dat de rapporteurs de beladen term 'genocide in de maak' gebruiken. Dat heeft te maken met hoe genocide gedefinieerd is in het internationaal recht.

Wat is genocide?

Genocide kreeg direct na de Tweede Wereldoorlog, bij een conventie in 1948, een juridische definitie. Die zegt dat je kan spreken van genocide bij grootschalig geweld, maar alleen als ook bewezen is dat er een intentie was om een bevolkingsgroep te vernietigen. Dat laatste is in de praktijk moeilijk te bewijzen, en daarom is in de verklaring veel aandacht voor de retoriek van hoge Israëlische functionarissen, legt al-Zwaini uit.

Genocide is een zware en beladen term, en daarom zijn juristen erg voorzichtig met het gebruik ervan. Vaak kan het ook pas achteraf bewezen worden. Toch snapt al-Zwaini wel dat de VN-experts het nu al in de mond durven te nemen: "Het is juridisch nog niet bewezen, maar als je gerechtvaardigde vermoedens hebt moet je daartegen optreden. Dat is ook precies hun opdracht."

Wat staat er nog meer in de verklaring?

Naast de waarschuwing voor de genocide in de maak, bevat de verklaring ook een expliciete oproep aan de internationale gemeenschap om het geweld te stoppen. "Dat wordt nog niet genoeg benadrukt, er ligt ook een verplichting bij iedere lidstaat van de VN", zegt al-Zwaini.

Die internationale gemeenschap zou ten eerste aan moeten dringen op een onmiddellijk staakt-het-vuren, staat in de verklaring. Ook zou er een humanitaire corridor moeten komen, zouden alle gijzelaars door Hamas moeten worden vrijgelaten, en zou er een 'internationale beschermende aanwezigheid' moeten komen voor de bezette Palestijnse gebieden.

Wat zijn de gevolgen van de VN-verklaring?

De bovenstaande aanbevelingen zijn vooral dat: aanbevelingen, zonder bindende gevolgen. Toch wil al-Zwaini de impact ervan niet onderschatten. "Dit is niet eerder gebeurd, bij mijn weten, dat zo'n grote groep speciale rapporteurs van de VN zich zó heeft uitgesproken." Begin november had een kleinere groep rapporteurs dit overigens al gedaan. Ze wijst er ook op dat eind oktober de directeur van de VN-Mensenrechtenraad in New York, Craig Mokhiber, al opstapte omdat hij vond dat zijn werkgever te weinig deed om een genocide onder de Palestijnen te voorkomen.

Al-Zwaini: "Als er steeds meer gezaghebbende stemmen opkomen die dit geweld veroordelen, wordt het steeds lastiger om weg te kijken." Ze denkt dan ook dat het doel van deze oproep is dat andere landen, en met name de Verenigde Staten, veel meer druk uit gaan oefenen op Israël om een einde te maken aan het geweld in Gaza.