Hoofdpijndossier Botlekbrug kost belastingbetaler minstens 102 miljoen extra
Een flinke zeperd voor de overheid. De bouw van de nieuwe Botlekbrug gaat 102 miljoen euro meer kosten dan gedacht, zo ontdekte RTL Z. Voor bouwbedrijven is de Botlekbrug al jaren een hoofdpijndossier, maar nu wordt ook de belastingbetaler stevig geraakt. En de financiële malaise is nog niet voorbij.
De gigantische tegenvaller is eind vorig jaar in de begroting van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor dit jaar opgenomen, maar tot nu toe onopgemerkt gebleven.
Het bedrag is uitgesmeerd over de komende twee jaar: voor volgend jaar is 30 miljoen opzij gezet, voor 2021 71 miljoen. Het totale budget voor het project wordt verhoogd van 2,1 naar 2,2 miljard euro.
Technisch ingewikkeld
"Gezien de technische complexiteit en de omvang van de brug zijn de afbouwkosten hoger dan voorzien was", laat een woordvoerder van het ministerie weten aan RTL Z.
Dat komt onder meer omdat de brug uit twee delen bestaat die omhoog en omlaag kunnen. Hierdoor is het moeilijker om de beveiligingssystemen van de brug te koppelen aan die van het spoor, verklaart hij.
Niet stevig genoeg voor treinen
De tegenvaller is veroorzaakt doordat de brug in 2015 niet sterk genoeg bleek om zowel weg- als treinverkeer te kunnen dragen. Wegverkeer mag al wel over de brug, maar om er ook treinen overheen te laten rijden, moet het nodige aangepast worden aan de constructie.
Extra vervelend is dat door deze werkzaamheden het spoor niet afgebouwd kan worden. Het bouwterrein is te krap om het verstevigen en het bouwen van het spoor tegelijkertijd veilig uit te kunnen voeren.
Flessenhals Botlek
Er moet dan ook gemanoeuvreerd worden in een klein, druk stuk Nederland: midden in het Botlekgebied van de Rotterdamse haven. Om de Maasvlakte beter bereikbaar te maken, is snelweg A15 op de schop gegaan. Het stuk snelweg waar het om gaat is in totaal 37 kilometer lang, er is voor 85 km aan extra asfalt bij gekomen, melden de bouwers vol trots.
De flessenhals in het traject was de Botlekbrug, waar per richting maar één rijstrook was (zie de foto hieronder). Dat zijn er nu twee. Daarnaast is de brug verhoogd, zodat hij minder vaak open hoeft voor schepen die over de Oude Maas varen.
Dat de overheid bijbetaalt is opmerkelijk. De klus is namelijk aanbesteed via een contract waarbij het risico bij de aannemer ligt, DBFM (zie kader onderaan het artikel). Deze extra kosten vallen alleen buiten het contract en daarom is besloten het bedrag aan het projectbudget toe te voegen, zegt de woordvoerder.
Zware verliezen bouwers
Bij de Botlekbrug gaat het om meerdere bedrijven, die voor de klus in totaal 1,5 miljard euro krijgen en daar tenminste 217 miljoen euro verlies op leden, blijkt uit een halfjaarverslag van Ballast Nedam. Dat is een van de vier bedrijven uit het consortium A-Lanes A15.
Behalve Ballast zitten daar ook bouwer Strukton en de Oostenrijkse aannemer Strabag in. Het vierde bedrijf is het Amerikaanse John Laing, dat gespecialiseerd is in publiek-private samenwerking.
Van de 217 miljoen die de bouwers in 2014 moesten afschrijven kwam 87 miljoen voor rekening van Ballast. Dat zorgde voor een 'zwaar verliesgevend halfjaar', rapporteerde de bouwer (PDF). Strukton schreef in datzelfde jaar 33 miljoen af op het project, blijkt uit hun jaarverslag.
Hoeveel de beide bedrijven inmiddels aan verlies hebben geleden op het project, willen zij niet zeggen. "Op uw vragen gaan wij niet in", mailt de woordvoerder van Strukton.
Nog meer tegenvallers
De minister houdt zelfs rekening met nog meer financiële tegenvallers, meldt zij eind mei in een brief aan de Tweede Kamer. Omdat de aanpassingen aan de brug niet tegelijkertijd gedaan kunnen worden met het afbouwen van het spoor, loopt het project vertraging op. "Dit heeft mogelijk financiële gevolgen voor het project", schrijft de minister.
Als het zover komt, zal het project duurder uitvallen, verwacht zij. Dat wil overigens niet zeggen dat deze extra kosten voor rekening van de belastingbetaler komen. Als die namelijk het gevolg zijn van constructiefouten in het oorspronkelijke ontwerp, komen ze voor rekening van de bouwers.
Als er meer duidelijk is, meldt de minister dat aan de Kamer, belooft zij. In de herfst gaat zij de Kamer vertellen wanneer de brug af zal zijn. Tot die tijd moet goederenvervoer per trein via de Botlekspoortunnel.
D66 wil verklaring
"Ik wil graag van de minister weten hoe deze tegenvaller te verklaren is en of de Kamer niet eerder op de hoogte had moeten worden gebracht", reageert Rutger Schonis, Tweede Kamerlid voor regeringspartij D66.
"Deze verbinding is ontzettend belangrijk voor het wegverkeer en de haven van Rotterdam. We moeten tegenvallers voorkomen en slimmer aanbesteden, waarmee we echt duurzame en toekomstbestendige bruggen en wegen aanleggen en onderhouden", laat hij via zijn woordvoerder weten.
Wat is DBFM?
DBFM staat voor Design, Build, Finance en Maintain, en houdt in dat de aannemer binnen de eisen die Rijkswaterstaat aan het project stelt, voor één bedrag ontwerpt, bouwt, financiert en onderhoudt. Soms volgt nog de O, van Operate. In dat geval beheert de aannemer het project ook.
Het voordeel van deze manier van aanbesteden, is dat de overheid in één keer klaar is, inclusief onderhoud voor een bepaalde periode, legt Bert van Wee uit, hoogleraar Transport aan de TU Delft. Voor bouwers is er een prikkel om het project zo slim mogelijk te bouwen, zodat bespaard kan worden op onderhoud.
Deze manier van aanbesteden is wel dat het alleen werkt als er geen extra eisen komen tijdens de bouw, zegt Van Wee. Als dat gebeurt, geldt het als meerwerk en omdat de overheid al aan de bouwer vastzit, is er geen concurrent die het eventueel goedkoper kan doen.
Juridische strijd
Het zorgt wel voor een spanningsveld waar de overheid vaak als verliezer uitkomt. Het voordeel dat de bouwer alle financiële risico's loopt, kan als die verliezen er daadwerkelijk komen, uitdraaien op een juridische strijd wat er nu precies is afgesproken. "Daarbij trekt de overheid vaak aan het kortste eind, omdat bedrijven duurdere juristen kunnen inhuren", zegt Van Wee.
"Bij een snelweg in een weiland aanleggen, vallen die risico's wel mee. Maar hoe onconventioneler, hoe groter de kans op verrassingen en juridische problemen", aldus Van Wee. Hij noemt de bouw van de nieuwe zeesluis bij IJmuiden, waar behalve de bouwers ook het Rijk een strop van 64 miljoen euro te verwerken kreeg.
'Willens en wetens risico's genomen'
Wat volgens Van Wee verder mogelijk meespeelt is dat bouwbedrijven tijdens de crisis 'heel scherp hebben geoffreerd'. "Ze hebben willens en wetens risico's geaccepteerd, met de wetenschap dat ze niet alles in prijs konden brengen, om maar bezig te kunnen blijven", legt Van Wee uit, die benadrukt dat hij niet weet of dat bij dit project ook het geval is geweest. "Dan kan het dus dat een project te goedkoop is aangenomen. En dat men probeert via meerwerk de schade te beperken."
