Onderzoek: nog lange weg te gaan naar circulaire economie

Het is voor het eerst dat het PBL de circulaire economie in Nederland doorlicht. Het kabinet heeft ambitieuze plannen: in 2050 moet de volledige economie circulair zijn. Als tussendoel wil het kabinet in 2030 het gebruik van mineralen, metalen en fossiele grondstoffen gehalveerd hebben.

Of dat ook gaat lukken, is zeer de vraag. Op het gebied van grondstoffengebruik gaan we niet de goede kant op, concludeert het PBL. Zo is sinds 2010 de vraag naar grondstoffen amper veranderd. "Weliswaar is de grondstoffenefficiëntie toegenomen, maar dit heeft niet geleid tot een sterke vermindering van het gebruik", schrijft het PBL dan ook.

Nog geen 'nieuwe normaal'

Het doel van een circulaire economie is om zo min mogelijk grondstoffen te gebruiken en weinig afval te produceren. Hierdoor is de belasting van klimaat en milieu minimaal.

Volgens het PBL is er in Nederland relatief veel aandacht voor de circulaire economie. Er zijn in ons land bijvoorbeeld meer dan 100.000 circulaire bedrijven.

Maar circulair is nog niet ‘het nieuwe normaal’: deze bedrijven vormen slechts 6 procent van het totaal aantal bedrijven in Nederland. Bovendien bestonden deze kringloopwinkels, garages en bijvoorbeeld de milieustraat allang voor de circulaire economie in zwang raakte.

Ook de consument werkt niet echt mee: minder dan 40 procent ziet het aanschaffen van refurbished producten zitten en minder dan 15 procent wil lenen via deelplatformen.

Leveringsrisico's 

Daarnaast bestaan er steeds grotere leveringsrisico’s bij bepaalde grondstoffen. Het gaat hierbij onder meer om zeldzame aardmetalen als kobalt, wolfraam en tin.

Deze materialen zijn cruciaal voor de productie van zonnepanelen en batterijen van elektrische auto’s en dus hoognodig voor de energietransitie.

"De huidige mondiale productie van een aantal kritieke metalen is onvoldoende. Daar komt bij dat de productiecapaciteit niet snel kan worden uitgebreid, bijvoorbeeld omdat het openen van een nieuwe mijn al gauw tien jaar kost", valt te lezen in het rapport.

Laagwaardige bermpaaltjes

Wat recycling betreft behoort Nederland met 80 procent van het afval bij de Europese kopgroep, maar het gaat vooral om laagwaardige recycling. En voor een circulaire economie is juist ook hoogwaardige recycling nodig, zodat plastic flesjes bijvoorbeeld weer nieuwe flesjes worden in plaats van bermpaaltjes.  

Ook worden zes van de zeven nationale afvaldoelen niet behaald. Het gaat onder andere om het verminderen van de hoeveelheid huishoudelijk afval. Dit had 400 kilo per inwoner moeten zijn in 2020, maar is de helft meer. De hoeveelheid restafval had vorig jaar 100 kilo per inwoner moeten zijn maar is zelfs 80 procent meer. 

'Drang en dwang'

Het PBL concludeert dan ook dat Nederland nog steeds voornamelijk een lineaire economie is. Dus hoe nu verder? Het planbureau stelt dat de overheid tot nu toe vooral gebruik heeft gemaakt van vrijwillige afspraken om de circulaire economie te stimuleren, zoals bij het Betonakkoord en Plastic Pact.

"Om een volgende stap in de transitie naar een circulaire economie te maken, is het nodig dat het beleid op korte termijn meer gebruik maakt van ‘drang en dwang’."

Heffingen

Het gaat bijvoorbeeld om heffingen zodat de milieuschade wordt meegenomen in de prijs van producten en het stellen van voorwaarden bij vergunningen.

"Producten worden nu vaak te goedkoop aangeboden omdat in productiebeslissingen onvoldoende rekening wordt gehouden met de kosten van aantasting van natuur en milieu. Ook consumenten missen dan belangrijke informatie over de producten die ze overwegen aan te schaffen", stelt het PBL. 

Omdat de invoering van deze maatregelen lang duurt, raadt het PBL wel aan hier op tijd mee te beginnen. Het is de bedoeling dat het PBL iedere twee jaar met een nieuw rapport over de stand van de circulaire economie komt.