Vorkjes, rietjes en wattenstaafjes in de ban: dit moet je weten over het plasticverbod

Om welke plastic producten gaat het precies?

Wattenstaafjes, het vorkje bij je frietje, een roerstaafje bij het kopje koffie op je sportclub en bordjes bij de buurtbarbecue. Ook drinkbekers en bakjes voor afhaaleten zijn verboden als ze van piepschuim zijn gemaakt.

Daarnaast geldt het verbod ook voor boodschappentasjes, flessen en labels die zijn gemaakt van zogeheten oxo-degradeerbaar plastic. Dit soort plastic lost op door zonlicht of water, maar de microplastics die daarna overblijven, zijn ook schadelijk voor het milieu. 

Het verbod leidt in heel wat bedrijfstakken tot hoofdbrekens:

Zijn er uitzonderingen?

Ja, zoals altijd bij dit soort ingrijpende veranderingen. Wattenstaafjes of rietjes voor medische doelen mogen gebruikt blijven worden. Maar voor de gemiddelde consument mag het niet meer. Dus bij de drogisterijketen om de hoek ga je geen plastic wattenstaafjes meer vinden. 

Ik zie toch nog plastic bestek in de schappen, hoe kan dat?

Winkeliers, cafetaria's en andere ondernemers mogen de voorraden die ze nog hebben eerst opmaken. 

Supermarktketen Albert Heijn laat weten al grotendeels te zijn overgestapt op karton. Maar de spork (de combi van een lepel en vork) voor je maaltijdsalade die je gratis kon meepakken, gaat verdwijnen. Net als het vorkje in de huzarensalade.

Maar we hebben natuurlijk nog wel wattenstaafjes en rietjes nodig. Wat is de oplossing?

Hout, bamboe, papier of metaal. Zomaar wat alternatieven, want de voorwerpen zelf zijn niet verboden. Bij de McDonald's bijvoorbeeld krijg je een houten lepel bij je McFlurry en een kartonnen rietje bij je frisdrank, tot groot verdriet van fastfoodliefhebbers. 

Wat betekent dit voor ondernemers?

Ze moeten op zoek naar alternatieven voor als hun voorraden op zijn. Dat geldt overigens alleen voor hun eigen voorraden, niet wat er nog bij fabrikanten ligt. Die voorraden zijn nog niet in de handel en mogen na 3 juli dus sowieso niet meer verkocht worden.

Verder is het plasticverbod slecht nieuws voor ondernemers die hebben geïnvesteerd in het ontwikkelen van bio-plastic. Ook dit valt namelijk onder het verbod. 

Wie gaat dit controleren?

Dat doet de Inspectie Transport en Leefomgeving (ILT), die valt onder het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De ILT zal zich in eerste instantie vooral richten op voorlichting van ondernemers, maar kan ook 'in specifieke gevallen' harder ingrijpen, laat woordvoerder Daniëlle Rebel weten.

Dat kan op verschillende manieren, variërend van het aanspreken van een ondernemer via (dreigen met) een boete naar het intrekken van iemands vergunning tot een strafrechtelijk onderzoek. 

Waarom gebeurt dit?

Zwerfafval is een groot probleem, vindt de Europese Commissie. Ieder jaar komen er miljoenen tonnen plastic in de oceanen terecht. Dat is slecht voor de gezondheid van mens en dier. 

Het zwerfvuil in zeeën levert ook honderden miljoenen euro's economische schade op. Toeristen blijven weg als stranden bezaaid zijn met plastic afval. En vissers kunnen minder vangen omdat leefgebieden van vissen naar de knoppen gaan. 

Om dit aan te pakken, is er een Europese richtlijn gekomen: Single Use Plastics (SUP). Via twee wetten wordt deze richtlijn in Nederland geïmplementeerd. Naast de nieuwe wet voor wegwerpplastics is er de invoering van het statiegeld op kleine plastic flesjes.

Blijft het hierbij?

Nee, komende jaren wordt gebruik van plastic verpakkingen verder aan banden gelegd. Op verpakkingen van filtersigaretten, maandverband, drinkbekers en hygiënedoekjes moeten vanaf 2022 waarschuwingen met aanwijzingen waar je ze moet weggooien (zie afbeelding).

En vanaf 5 januari 2023 moeten producenten van plastic gaan bijdragen aan het opruimen van onder andere snoepzakjes, kleine boodschappentassen en verpakkingen van eenpersoonsmaaltijden. Wat ze precies moeten doen, wordt nog verder uitgewerkt. 

Op 3 juli 2023 moeten doppen op verpakkingen met een inhoud van maximaal 3 liter aan de fles vastzitten. Ook wil de Europese Commissie op termijn dat 30 procent van alle plastic flessen van gerecycled materiaal gemaakt wordt. 

Is het probleem van zwerfafval met deze maatregelen opgelost?

Dat ligt maar net aan wie je het vraagt. Natuur & Milieu vindt dat de wet niet ver genoeg gaat. "Als je een pakje Wicky koopt, dan is het rietje niet meer van plastic, maar het wikkeltje waar het rietje in zit nog wel. Dat zou ook aangepakt moeten worden", zegt Jelmer Vierstra van de milieuorganisatie.