Wat is de sanctie SWIFT en hoeveel pijn doet dat Rusland?
Het wordt wel de laatste en zwaarste strafmaatregel genoemd die het Westen kan uitdelen aan Rusland: het land financieel afsnijden van de buitenwereld via SWIFT. Maar hoe werkt dat systeem eigenlijk en waar wachten we nog op nu de invasie op Oekraïne is begonnen? Vier vragen en antwoorden.
1. Welke sancties zijn al uitgedeeld?
Het Westen kondigde gisteravond nieuwe sancties aan tegen Rusland vanwege de aanval op Oekraïne. Specifieke Russen worden persoonlijk aangepakt, zoals invloedrijke zakenmensen, bestuurders en parlementsleden. Hun tegoeden worden bevroren, transacties geblokkeerd en ze krijgen een reisverbod.
Verder mag de rechtstreekse gaspijpleiding van Rusland naar Duitsland (Nord Stream 2) voorlopig niet gebruikt worden, en worden onder meer de twee grootste Russische staatsbanken, Sberbank en VTB, afgesloten van de Europese financiële markt. Ook wordt de export van bepaalde technologische producten naar Rusland verboden en mogen Russische bedrijven geen obligaties meer uitgeven op westerse beurzen.
Die sancties kwamen bovenop een pakket dat al was ingesteld toen Rusland het Oekraïense schiereiland de Krim inlijfde in het voorjaar van 2014. Sindsdien is onder meer de handel met de Krim stilgelegd en zijn investeringen en toeristische diensten in de regio verboden.
Maar dan ligt er dus nog één laatste, pijnlijke maatregel op tafel: Rusland helemaal afsluiten van het wereldwijde betalingsverkeer door de afkoppeling van SWIFT. Die roep wordt steeds luider: zo zeggen D66-fractievoorzitter Jan Paternotte en VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans voorstander te zijn van het afsluiten van Rusland.
2. Wat is SWIFT?
SWIFT is opgezet door banken om betalingsverkeer onderling te regelen. Via SWIFT wordt niet daadwerkelijk geld van de ene naar de andere bank verstuurd, maar banken laten elkaar via SWIFT-berichten weten dat er geld van de ene naar de andere rekening overgemaakt moet worden. Het is dus een betaalopdrachtensysteem.
SWIFT is opgericht in 1973 en de organisatie heeft zijn hoofdkantoor in het Belgische plaatje Terhulpen, onder de rook van Brussel. De datacentra van de organisatie staan in de Verenigde Staten, Zwitserland en in het Nederlandse Zoeterwoude. Inmiddels wordt het SWIFT-systeem gebruikt door ruim 11.000 financiële instellingen in ruim 200 landen. Het overgrote deel daarvan zijn banken.
3. Hoe belangrijk is SWIFT voor Poetin?
Als Russische banken niet meer mee mogen doen met SWIFT, wordt het bijna onmogelijk om geld over te maken vanuit Rusland naar het buitenland en omgekeerd. Denk bijvoorbeeld aan de export van olie, gas, machines en chemische producten vanuit Rusland. Als afnemers daarvoor willen afrekenen, moeten ze namelijk gebruikmaken van SWIFT.
Zo'n 300 Russische banken en financiële instellingen maken gebruik van SWIFT. Als je hen allemaal afsnijdt van het systeem, betekent dat overigens niet dat ze helemaal geen transacties meer kunnen uitvoeren. Alleen zouden ze dat moeten doen met verouderde technologie zoals fax en telex of via e-mail, wat het proces langzamer en duurder maakt.
Rusland afsnijden van SWIFT kan de Russische economie dus keihard raken, want ook buitenlandse geldstromen dreigen dan op te drogen. Een ander gevaar voor Rusland is dat zijn munteenheid de roebel dan veel minder waard wordt en dat buitenlandse investeringen opdrogen. Dat hebben we eerder gezien in Iran. Dat land werd in 2012 afgesneden van SWIFT vanwege zijn kernwapenprogramma, waarna de buitenlandse handel en investeringen instortten.
4. En wat merken wij daarvan?
Rusland afsluiten van SWIFT levert ook direct problemen op voor de EU. Europa is namelijk voor zo'n 40 procent van zijn gasverbruik afhankelijk van Russisch gas. Van al het gas dat in Nederland wordt verbruikt, is een kleine 15 procent afkomstig uit Rusland, schatten experts. Maar voor een land als Duitsland is dat zo'n 55 procent.
Als al dat gas niet meer betaald kan worden door de eigen sancties, dan zal het waarschijnlijk ook niet geleverd worden. Het is niet ondenkbeeldig dat daardoor ook in Nederland een gastekort ontstaat, met nog hogere gasprijzen voor consumenten en bedrijven.
Een ander gevaar is dat SWIFT zelf minder belangrijk wordt. Bekend is dat Rusland (met het systeem SPFS) en China (CIPS) al een aantal jaar werken aan eigen versies van SWIFT. Die zijn nu nog relatief klein, maar op den duur kan zo een financieel systeem ontstaan waarop westerse landen (lees: Amerika) geen invloed meer hebben. Zo is er ook een Europese SWIFT-variant genaamd INSTEX opgezet in 2019 als truc om toch handel te kunnen drijven met Iran, en zo de Amerikaanse sancties tegen dat land te omzeilen.