Wat als Rusland de gaskraan dichtdraait? Zo pakt Nederland een gastekort aan

Als er bij het dichtdraaien van de gaskraan door de Russen geen maatregelen worden genomen, zijn we snel door de voorraad gas heen. Die is bedoeld om pieken in de vraag naar gas op te vangen, en die zijn er vooral tijdens de winter.

Magere voorraad

Die voorraad is momenteel met nog geen 30 procent gevuld, blijkt uit cijfers van Gas Infrastructure Europe (GIE), het samenwerkingsverband van Europese gasnetwerkbedrijven. In Europa heeft alleen Oostenrijk een kleinere voorraad.

Dat de voorraad zo magertjes is, komt doordat deze vorig jaar in de zomer en herfst beduidend minder is aangevuld dan in voorgaande jaren. Het gevolg is dat de voorraad nu al tot een niveau is geslonken dat normaal pas aan het einde van de winter bereikt wordt, blijkt ook uit cijfers van GIE.

Toch weer Gronings gas? 

Als Rusland de gaskraan dichtdraait, moet Nederland sneller interen op die reserves. Van al het gas dat in Nederland wordt verbruikt, is zo'n 15 procent afkomstig uit Rusland, schatten experts.

Tot de gaswinning in Groningen werd teruggeschroefd was dit nooit zo'n probleem, want als de nood aan de man kwam, kon er altijd meer gas in Groningen worden opgepompt. Maar die vlieger gaat dit jaar niet op, al wil minister Rob Jetten (Klimaat, D66) het ook weer niet helemaal uitsluiten.

"Je moet je natuurlijk altijd op alle mogelijke scenario's voorbereiden, maar ik onderstreep nogmaals dat het kabinet er alles aan zal doen om te voorkomen dat we daar het Groningenveld voor nodig hebben", zei hij tijdens het Vragenuur in de Tweede Kamer over wat het kabinet wil doen als de voorraad op raakt doordat Rusland de gaskraan dichtdraait.

Handleiding wat te doen zonder gas

Volgens Jetten biedt het zogeheten Bescherm- en Herstelplan Gas (BHG) genoeg maatregelen om te zorgen dat huishoudens en ziekenhuizen 'zo lang mogelijk van gas worden voorzien'.

In dit plan staat een zogeheten maatregelenladder, een soort handleiding wat de overheid kan doen als een gastekort dreigt. De maatregelen variëren van het oproepen aan bedrijven en burgers om minder te gebruiken tot het afsluiten van bedrijven of zelfs hele regio's van het gas.

Gepuzzel

Dat laatste zal overigens niet zo snel gebeuren, aldus een woordvoerder van het ministerie van Economische Zaken, dat verantwoordelijk is voor gaslevering. "Op het moment dat er echt ingegrepen moet worden, dan ga je ook kijken wat er nodig is om het gassysteem overeind te houden. Je kunt niet zomaar hele stukken netwerk afsluiten, dat is dus best een puzzel."

"We moeten altijd naar de situatie kijken. Hoe groot is de productiestop? Wat is het verbruik? Wanneer is het? Zomer of winter maakt een groot verschil", legt hij uit. Er ligt geen 'kant en klaar plan klaar' voor het geval dat Rusland de gasleveringen stopzet. 

In onderstaande video leggen we je uit waarom Rusland op ramkoers ligt met de NAVO:

Volgens het BHG kan het ministerie als de oproep om minder te gebruiken niet voldoende helpt, ook financiële prikkels geven aan bedrijven om minder gas te gebruiken. Dat kan bijvoorbeeld via het belonen van bedrijven die vrijwillig minder gas gaan gebruiken. 

Eerst belonen, dan straffen... 

De volgende stap is het financieel straffen van gebruikers met een extra heffing op verbruik. Ook kunnen bedrijven worden gedwongen om over te schakelen op een andere brandstof dan gas. Als dat nog niet voldoende helpt, kan dezelfde truc worden gebruikt voor elektriciteitscentrales die draaien op aardgas.

En als dit ook nog niet helpt, volgt het paardenmiddel van het afsluiten van bedrijven. Welke bedrijven dat zijn, wordt bepaald door het ministerie van EZK. Het belangrijkste criterium daarbij is dat de grootverbruikers als eerste aan de beurt zijn, omdat daarmee de meeste winst behaald kan worden.

... Tenzij de belangen te groot zijn

Het ministerie kan wel een uitzondering maken, als de maatschappelijke gevolgen van het sluiten van een bepaald bedrijf te groot zijn. Daarbij wordt gekeken naar de gevolgen voor het milieu of de veiligheid en keteneffecten, legt de woordvoerder uit.

Als de sluiting van een bedrijf voor een kettingreactie zorgt, kan dat reden zijn om de gaslevering toch door te laten gaat. Op het ministerie wordt nu de informatie verzameld om daar straks - als het wel moet - over te gaan beslissen.  

Bedrijven stoppen zelf al

Of het zover komt, is nog maar de vraag, vertelt universitair hoofddocent Aad Correljé, energiespecialist van de TU Delft. Er zijn namelijk genoeg bedrijven die er zelf al voor kiezen om de productie stil te leggen als de gasprijs hoog wordt. "Denk aan de kunstmestindustrie."

Hij denkt verder dat de keuze van EZK zal vallen op bedrijven die vooral in batches produceren en vrij gemakkelijk de productie tijdelijk aan of uit kunnen zetten. Maar ook sommige energie-slurpende sectoren komen volgens Correljé snel aan bod. "Denk aan de steen- en cementfabrieken."

Andere grootgebruikers zoals de olie- of staalproductie zullen ongemoeid worden gelaten omdat je die fabrieken niet zomaar even aan of uit zet. "Het hangt af van het bedrijfsproces maar ook van het product. De voedingsindustrie moet door produceren. Een bakkerij of melkfabriek blijft altijd open. Ook omdat je de koeien wel moet melken."

Mkb wordt ontzien

Ondernemers uit het mkb hoeven zich ook niet meteen zorgen te maken. Zij hebben ook een beschermde status, maar als het afsluiten van de grootverbruikers niet helpt, zijn ook zij alsnog aan de beurt.

Om te voorkomen dat huishoudens, stadsverwarmingsinstallaties en ziekenhuizen ook van het gas afgesloten moeten worden, kan Nederland vervolgens nog de EU om hulp vragen.

Beroep op onderlinge solidariteit

Dat gaat via een beroep op onderlinge solidariteit. Dat komt neer op een smeekbede aan landen die op ons transportnet zijn aangesloten om er alleen nog maar gas vanaf te halen voor hun eigen ziekenhuizen, huishoudens en stadsverwarming, de zogeheten door solidariteit beschermde afnemers.

En als dit ook nog niet helpt, wordt het bibberen. Als eerste zullen dan namelijk huishoudens en stadsverwarming worden afgesloten. Pas als laatste zijn de 'essentiële sociale diensten, zoals de gezondheidszorg, aan de beurt. Op die manier blijven de 'meest kwetsbare bevolkingsgroepen het langs beschermd', staat in het BHG. 

Eerst Oost-Europa in de kou

Correljé denkt dat het niet zo'n vaart zal lopen. Hij verwacht dat landen in Oost-Europa als eerste last krijgen van het mogelijk dichtdraaien van de gaskraan door de Russen. "Ze zijn voor hun energievoorziening meer afhankelijk van Russisch gas."

"Het zou bijzonder zijn als het escaleert", antwoordt Correljé op de vraag of hij denkt dat de Russen inderdaad de gaskraan dichtdoen. "Zelfs in de Koude Oorlog gingen de leveringen door. Het wordt door Rusland op de spits gedreven en vervolgens keert het weer terug naar normaal. Ondertussen stimuleert het Europa wel tot het sluiten van andere gascontracten en met andere landen."