Komt er oorlog in Oekraïne? 'Onmogelijke eisen' Rusland staan oplossing in de weg

Het belooft een cruciale week te worden. Vrijdag leverde het topoverleg in Genève tussen de Amerikaanse en Russische minister van Buitenlandse zaken geen doorbraak op. Wel beloofden de Amerikanen ergens de komende dagen een schriftelijk antwoord op de Russische eisen: Oekraïne mag nooit NAVO-lid worden, en de NAVO moet troepen weghalen uit Oost-Europese lidstaten.

De NAVO en het Westen zullen nooit met die eisen instemmen. Zo heeft de NAVO een opendeurbeleid: er mogen nieuwe landen toetreden. Het is één van de grondbeginselen van het militair bondgenootschap. Het staat in artikel 10 van het oprichtingsverdrag. Een land als Rusland kan dat niet tegenhouden. De NAVO zal ook geen troepen weghalen uit lidstaten, zeker niet als ze zich bedreigd voelen.

'Wat wil Rusland echt?'

"De Russen komen met onmogelijke eisen", zegt Hartog. Dat is geen basis voor onderhandelingen. Daarom gaat het Westen uit van een verborgen agenda, zegt Hartog. "Iedereen vraagt zich af: wat wil Rusland echt?"

Het is onmogelijk om daar een vinger achter te krijgen. Volgens Hartog weten zelfs Poetins eigen diplomaten niet wat er gaat gebeuren. Intussen staan wel meer dan 100.000 Russische soldaten aan de grens met Oekraïne. Onder meer ten noorden, in Belarus. Volgens de officiële lezing vanwege een oefening.

VS: eerst Russische troepen weg

"Ze staan op de stoep van Oekraïne, dat kun je niet anders uitleggen dan als dreigement," zegt Peter Wijninga, defensieanalist bij The Hague Centre for Strategic Studies.

Het Westen heeft daarom als eis dat er eerst troepenafbouw moet plaatsvinden. "Ik snap de Amerikanen. Je wilt eerst de druk van de ketel hebben, want dat is makkelijker onderhandelen. Rusland houdt zo juist de druk hoog", vertelt Wijninga.

Er is nog een andere reden die een oplossing extra moeilijk maakt en de kans op escalatie vergroot. Verschillende landen schieten Oekraïne nu te hulp met wapens en ander militair materieel.

De VS trekt daar 200 miljoen dollar voor uit. Groot-Brittannië stuurde antitankwapens en Turkije leverde drones. Nederland zal geen soldaten sturen, maar staat open voor 'defensieve militaire steun', liet minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken weten.

Al is Oekraïne geen NAVO-lid, hulp bieden blijft mogelijk, zegt Wijninga. "Oekraïne heeft ambitie, het kruipt tegen Europa aan. Je wilt het land ook niet aan zijn lot overlaten."

Aanval op Oekraïne? Dit zijn de scenario's

Poetin dreigt met 'militair-technische handelingen' als het Westen niet meewerkt. Wat dat betekent, is niet duidelijk. Hij definieerde dat verder niet.

Hoewel niemand in het hoofd van Poetin kan kijken, proberen defensie-experts, politicologen en Ruslandkenners te achterhalen wat hij daarmee precies bedoelt. Zij komen met de volgende scenario's.

• Een grootschalige inval in Oekraïne, om zo het hele land onder controle te krijgen. Dat is het minst aannemelijke scenario. Een grote oorlog zal ook veel Russische levens eisen.
• Een inname van de regio Donbas. Dat is in het oostelijk deel van Oekraïne, rond de steden Luhansk en Donetsk. Het is daar al oorlog en Rusland steunt daar de separatisten.
• Een aanval op de hoofdstad Kiev, om vervolgens de regering te vervangen door een president die zijn blik op Rusland richt.
• Militair-technische handelingen kunnen ook bestaan uit cyberaanvallen om (vitale) infrastructuur van Oekraïne te ontregelen.

Niemand weet precies wat de Russische president van plan is, maar hij wil voorkomen dat voormalige Sovjet-landen naar het Westen kijken, zegt Eva Hartog.

Doel Poetin overal hetzelfde

Daarom steunt hij de separatisten in Oost-Oekraïne, blijft hij achter dictator Loekasjenko van Belarus staan, en stuurt hij militaire hulp naar Kazachstan. "De aanpak is verschillend, maar het doel is hetzelfde. Poetin wil de landen in zijn eigen invloedssfeer houden, zodat Moskou aan de touwtjes kan trekken", zegt Hartog.

Volgens Wijninga wil de Russische president Oekraïne instabiel houden, want dan kan het nooit een volwaardige democratie worden. "Oekraïne als bufferstaat tussen Rusland en het democratische Westen", concludeert hij.

De Amerikanen hebben gezegd met een geschreven reactie te komen op de eisen. Het is een manier om tijd te winnen. "Daarmee zit Amerika eigenlijk in de val," zegt Hartog. "Er is geen uitweg. De VS zal de torenhoge eisen nooit inwilligen."

Eén troef over

Alle aandacht gaat dus uit naar wat Poetin gaat doen. Hij kan de volgende zet bepalen. Volgens Hartog is er nog één troef over die ingezet kan worden om het conflict te de-escaleren. Na alle gesprekken tussen diplomaten en ministers blijft alleen nog een ontmoeting over op het allerhoogste niveau: topoverleg tussen Biden en Poetin zelf.

De kans dat het conflict alsnog met een grote sisser zal aflopen, lijkt Hartog klein. "Het zou gezichtsverlies zijn als er geen consequenties volgen, maar voor iedereen blijft onduidelijk wat Poetin van plan is."

Ambassadepersoneel mag weg

Ook Nederlands ambassadepersoneel in Kiev kan Oekraïne verlaten, mocht het dat willen. Dat heeft minister Hoekstra van Buitenlandse Zaken vanavond in Brussel bekendgemaakt. Eerder besloten het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten om een deel van het ambassadepersoneel en hun families terug te halen.

De Nederlandse ambassade in Kiev is relatief klein, met zo'n tien Nederlandse medewerkers. Lang niet zo groot als de Britse en Amerikaanse ambassades. Hoekstra ziet nu nog geen reden om de ambassade te ontruimen. Mochten personeel en eventuele familieleden toch naar huis willen dan is dat wel mogelijk, aldus de minister van Buitenlandse Zaken.

Hoekstra noemt een 'enorm dilemma'. "Je wilt aan de ene kant niet te vroeg weggaan. En aan de andere kant moet je er natuurlijk voor zorgen dat onze eigen mensen daar veilig zijn. We zitten daar bovenop. We hebben er uitgebreid contact over met onze Europese collega's." De minister zegt de situatie iedere paar uur opnieuw te bekijken.