Kunnen we Poetin wel in zijn portemonnee raken met financiële sancties?

Rusland viel eerder deze week Oekraïne binnen. Vanwege deze aanval heeft het Westen een aantal sancties afgekondigd. In het laatste pakket sancties dat de Europese Unie vrijdag heeft goedgekeurd, zijn ook maatregelen opgenomen tegen de belangrijkste politiek leiders van Rusland: Poetin en zijn minister van Buitenlandse Zaken Lavrov.

Geen toegang meer tot bezittingen

De EU heeft het vermogen bevroren dat zij in Europa hebben gestald. "Het is logisch dat je niet alleen kijkt naar de entourage, maar dat je ook kijkt naar de architecten van het bloedvergieten", zei minister van Buitenlandse Zaken Wopke Hoekstra daarover.

Niet alleen de Europese Unie legt Rusland en Poetin sancties op, ook de Amerikaanse regering. President Biden kondigde onder andere aan dat grote Russische banken geen toegang meer hebben tot hun bezittingen in de Verenigde Staten.

Net als Hoekstra vindt Biden dat ook de mensen die persoonlijk profijt hebben van het Russische beleid, de pijn van zulke sancties moeten voelen. Mede daarom heeft de VS hooggeplaatste Russen en hun familieleden op een sanctielijst gezet.

Maar om ook de Russische president zelf in zijn portemonnee te raken, dat is een stuk lastiger. Hoe vermogend Vladimir Poetin precies is, is volstrekt onduidelijk. Ondanks, of misschien wel dankzij het feit dat hij al twintig jaar aan de macht is, is het vrijwel onmogelijk om hard te krijgen welke bezittingen en gevulde bankrekeningen van hem zijn.

Geen bankrekening in het buitenland

Volgens gegevens die het Kremlin jaarlijks vrijgeeft, verdiende Poetin in 2020 zo'n 140.000 dollar (124.000 euro) als president van Rusland. De enige bezittingen die hij opgeeft, zijn drie auto's, een trailer, een appartement van 75 m2 en een garage. Ook maakt Poetin gebruik van een ander appartement in Moskou, van zo'n 150 m2, en twee parkeerplaatsen.

Verder is het voor Russische staatslieden verboden bankrekeningen te hebben in het buitenland, zei een woordvoerder van het Kremlin eerder tegen persbureau Reuters. Hoe waarschijnlijk is het dat dit het enige vermogen van Poetin is en dat het mede daarom erg lastig wordt om hem persoonlijk financiële sancties op te leggen?

Het is mogelijk, schrijft zakenblad Forbes, dat het gebrek aan bewijs voor een vermogende Poetin daadwerkelijk betekent dat hij niet veel geld heeft en de hele wereld het tegendeel alleen maar wil doen laten geloven. Hij heeft dat geld ook helemaal niet nodig, schreef een columnist van persbureau Bloomberg al in 2013; hij heeft immers een heel land onder de duim dat hem op zijn wenken bedient.

Er zijn nog twee theorieën over de vermeende rijkdom van Poetin die Forbes waarschijnlijker vindt. Voor de eerste moeten we terug naar 2003 en de arrestatie van oliemagnaat Michail Chodorovski. Tot zijn veroordeling voor onder andere belastingontduiking en fraude was hij de rijkste man van Rusland en openlijk criticus van Poetin.

In onderstaande video leggen we uit waarom Poetin de oorlog tegen Oekraïne is begonnen:

Zijn rijkdom had Chodorovski te danken aan zijn oliebedrijf Yukos, dat na zijn veroordeling werd opgeknipt. Tegen Forbes zegt de Amerikaanse financier en Rusland-criticus Bill Browder dat Poetin na de arrestatie van Chodorovski een deal heeft gesloten met andere vermogende olietycoons.

'Maffiamodel'

"Geef me de helft van je vermogen, dan mag je de andere helft houden", was volgens Browder de tactiek van de president. "Anders nam Poetin 100 procent en gooide je in de gevangenis." Gebaseerd op die deal zou Poetin toentertijd al goed zijn geweest voor 200 miljard dollar, wat hem de rijkste man ter wereld zou maken.

Een ander scenario van Forbes is het 'maffiamodel'. Poetin zou familie, vrienden en andere mensen die dicht bij hem staan, grote contracten gunnen en aan het hoofd zetten van grote bedrijven. In ruil daarvoor zou hij cash geld krijgen, aandelen en andere voordelen. Volgens de Zweedse econoom Ander Aslund zouden de bezittingen van Poetin op basis van dit scenario tussen de 100 en 130 miljard dollar waard zijn.

In het Chodorovski-scenario wordt weliswaar een bedrag gekoppeld aan het vermogen van Poetin, maar waar het zich zou bevinden, blijft onduidelijk.

Vermogensbeheerders voor Poetin

In het maffiamodel zijn daar meer aanwijzingen voor. Zo pluisde platform voor onderzoeksjournalistiek Follow The Money (FTM) uit hoeveel Russische brievenbusfirma's nog in Nederland zijn gevestigd (488).

Rijke vrienden van Poetin gebruiken die firma's, schrijft FTM. Het vermoeden bestaat dat deze rijkaards functioneren als vermogensbeheerders voor de Russische president. De mannen om wie het gaat, die op de sanctielijsten van onder andere de EU staan, hebben samen zo'n 5,3 miljard euro aan bezittingen op de balans.

Niet al die bezittingen kunnen worden bevroren met sancties, zeggen experts tegen FTM. Sancties opleggen kan ook lastig worden als het vermogen wordt beheerd door buitenlandse stromannen.