Kolencentrales op volle kracht: levert dat genoeg op?

De zorgen over de energievoorziening in Nederland worden steeds groter. Het Russische Gazprom is diverse leveringscontracten niet nagekomen en ook stroomt er, volgens Duitsland om politieke redenen, minder gas door pijpleiding Nord Stream. Kortom, de levering van Russisch gas staat op losse schroeven, maar de gasopslag voor aankomende winter zal toch gevuld moeten worden.

Risico te groot

Daarom mogen de vier kolencentrales in Nederland vanaf nu tot eind 2024 weer op volle kracht elektriciteit produceren. "Het risico van nietsdoen is te groot geworden. Daarom grijpen we in", zei klimaatminister Rob Jetten gisteravond tijdens de persconferentie waarop hij de maatregel aankondigde.

De productie van kolen was per 1 januari juist aan banden gelegd tot 35 procent van hun maximale capaciteit. Op die manier zouden ze in de komende jaren 6 tot 7 megaton CO2-uitstoot besparen - belangrijk om aan het Urgenda-vonnis te kunnen voldoen.

Business as usual

Nu de kans op een gastekort steeds groter wordt, laat het kabinet die beperking weer los - voorlopig. Bij kolencentrale Uniper op de Maasvlakte zeggen ze daar klaar voor te zijn. "We kunnen die 100 procent snel bereiken", zegt manager operations Kurt Stam. "Op dit moment zijn er gelijk genoeg kolen, in ieder geval voor de heel korte termijn. Als het echt massieve hoeveelheden kolen gaan worden, dan moeten we dat bijbestellen."

Daar voorziet Stam geen moeilijkheden mee. "Op korte termijn zijn er misschien wat logistieke problemen, maar Nederland is maar een kleine speler op de wereldmarkt. Het is niet zo dat Nederland die nu ineens fors gaat beïnvloeden."

Kolencentrales hebben een week of vier, misschien zes de tijd nodig om op 100 procent te draaien, denkt Jilles van den Beukel, energieanalist bij HCSS. "Ze hebben nu een kolenvoorraad bij hun centrale liggen die in lijn is het met plafond van 35 procent. Dus ja, ze moeten eerst meer kolen naar Nederland halen."

Gasprijs veel harder gestegen

Dat zal wel gaan lukken, denkt Van den Beukel, al zal het in de huidige kolenmarkt niet zo makkelijk gaan. "Heel Europa is toch bezig met terug te schakelen van gas naar kolen. Met name Duitsland." Daar komt nog eens bij dat Russische kolen, in het geval van Uniper goed voor 38 procent van de aanvoer, vanaf half augustus uit den boze zijn vanwege Europese sancties.

Daar staat tegenover dat kolen nog lang niet zoveel in prijs zijn gestegen als aardgas. "De kolenprijs is wel wat gestegen, maar lang niet zoveel als de prijs voor gas," zegt Hans de Geus, beurscommentator bij RTL Z. "Ons gas is 25 keer over de kop gegaan in twee jaar tijd. Kolen slechts 2,5 keer."

Los van het strategische voordeel dat kolen stoken ons minder afhankelijk maakt van de Russen, kunnen we dus ook veel geld besparen door de kolencentrales weer aan te zetten, denkt De Geus.

Maar besparen we er ook genoeg gas mee om de gasopslagen te vullen? Vorig jaar verbruikten we zo'n 40 miljard kuub gas. De productiebeperking op kolen zou er naar verwachting voor zorgen dat we 2,5 tot 3 miljard kubieke meter gas extra zouden gebruiken op jaarbasis, schrijft Jetten. Dat gas wordt met de nieuwste maatregel 'bespaard' en kan naar een van de opslagen gesluisd worden.

Andere oplossingen zijn er ook

De gasopslagen in Nederland zijn nu voor ruim 48 procent gevuld; het doel is om aan het begin van het stookseizoen op 1 november op 80 procent te zitten. "Stoken op kolen lost niet het hele probleem op", zegt Van den Beukel. "Maar het is wel een belangrijke bijdrage. Je praat over 5 tot 10 procent van ons gasverbruik, nou, dat is echt wel substantieel."

Andere oplossingen zijn er ook nog, zegt Van den Beukel. "Heel veel vloeibaar gas (LNG) naar Nederland halen. Alleen doen we dat al een halfjaar lang. Verder zou je moeten besparen en de energietransitie moeten versnellen. Dat laatste, daar gaat tijd overheen, en besparen: daar zijn we ook al druk mee bezig. Met de huidige gasprijzen doen huishoudens en bedrijven echt wel hun best om gas te besparen."

Het voldoende vullen van de gasvoorraden hangt volgens Van den Beukel vooral af van twee dingen: de grillen van de Russische president en de temperatuur aankomende winter. "Als de gaskraan van Poetin op korte termijn helemaal dichtgaat, dan hebben we echt een probleem. Dan wordt het spannend. En veel zal ervan afhangen of het koud gaat worden in de winter of niet."

'Uitzonderlijke situatie'

Veel milieuorganisaties hebben kritiek op het besluit van Jetten en zouden liever zien dat andere maatregelen prioriteit krijgen. Een eenvoudige maatregel, zoals overal oude tl-verlichting vervangen door energiezuinige lampen kan volgens Greenpeace al een half miljard kuub gas per jaar schelen.

"Radicale energiebesparing en veel meer gebruik maken van duurzame bronnen moet de focus zijn van het kabinet", stelt Natuur & Milieu. "Alleen dit helpt om onze fossiele afhankelijkheid af te bouwen, de energiezekerheid te garanderen, en de energieprijs te beheersen."

Urgenda laat weten niet blij te zijn met de maatregel, maar benadrukt wel dat het gaat om een uitzonderlijke situatie vanwege de oorlog in Oekraïne. "In een normale situatie zou ik hier echt boos over zijn", aldus directeur Marjan Minnesma. Volgens haar zijn kolen niet nodig zijn om 'de Nederlanders warm te houden'.

Nederland is voor 15 procent afhankelijk van Russisch gas. Dat kunnen we volgens Minnesma met energiebesparingen opvangen. "Ik zie deze maatregel meer als onderdeel van een totaalpakket om de Europese energielevels op peil te houden, voor het geval dat Poetin de gaskraan nog verder dichtdraait."

Hoe zit het met de compensatie?

De drie eigenaren van kolencentrales in Nederland - RWE, Uniper en Onyx - worden door de overheid gecompenseerd voor de productiebeperking van 35 procent. In totaal hebben zij voor 1,9 miljard euro aan deze zogenoemde nadeelcompensatie aangevraagd. 

Dat bedrag zal in ieder geval deels moeten worden uitbetaald, schrijft Jetten aan de Tweede Kamer. Het overgrote deel van de compensatie geldt namelijk voor 2022, omdat de verwachting was dat het prijspeil dit jaar veel hoger zou liggen dan in 2023 en 2024. Oftewel: de uitbaters van kolencentrales hadden dit jaar veel meer geld kunnen verdienen als ze voor 100 procent energie hadden mogen opwekken. 

Energieanalist Van den Beukel denkt dat de kolencentrales met de huidige prijzen nog steeds een vergelijkbaar bedrag kunnen verdienen als ze nu mislopen omdat de compensatieregeling stopgezet wordt. "Er kan op dit moment enorm veel worden verdiend aan kolencentrales."