Hoe overleven oliestaten de crisis? 'Fundament economie weggeslagen'

Landen als Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten drijven op olie, zegt Midden-Oosten-correspondent Olaf Koens. "Als je in die landen komt, zie je aan alles hoe belangrijk die industrie is, je ruikt het bijna. Dat hele fundament onder de economie is nu zo ongeveer weggeslagen."

Volgens Clingendael-onderzoeker Erwin van Veen vormt de olie-industrie het overgrote deel van de economie: "Het verschilt per land, maar gemiddeld komt 50 tot 80 procent van het geld uit olie."

Er worden dan ook fikse economische maatregelen genomen. Zo kondigde Saoedi-Arabië deze week aan de btw te verdrievoudigen, van vijf naar vijftien procent. In Oman moeten overheidsinstanties tien procent van hun budget inleveren, in Bahrein zelfs dertig procent.

Spaarrekening

Op korte termijn kunnen de landen nog terugvallen op hun sovereign wealth funds, zegt Van Veen. Dit zijn een soort investeringsfondsen waar honderden miljarden zijn gestald. 

Van Veen: "Mocht de olieprijs zo laag blijven, dan moeten overheden twee tegenstrijdige maatregelen nemen: aan de ene kant bezuinigen op de overheidsuitgaven, en tegelijkertijd snel overgaan naar een diversere economie. Dat gaat niet soepel samen."

Spotgoedkope hotels

In de regio wordt de afgelopen jaren alles uit de kast getrokken om de economie te hervormen en andere inkomstenbronnen aan te boren, zoals technologie en toerisme.

Maar die investeringen leveren geen snel geld op, ziet Koens. "In Dubai wordt bijvoorbeeld enorm ingezet op toerisme, met gigantische resorts en pretparken. De hotels zijn er spotgoedkoop en niet rendabel. Zij moeten in de toekomst geld verdienen, op dit moment lukt dat totaal niet."

Bovendien heeft Dubai grote belangen in sectoren als transport en luchtvaart, die door de coronacrisis volledig stilliggen. Mogelijk zal het emiraat gered moeten worden door 'grote broer' Abu Dhabi, schrijft de Financial Times.

Enorm afhankelijk van olie

Megastad aan de Rode Zee

In de begrotingen van olielanden wordt gerekend met een olieprijs, waarbij de inkomsten en uitgaven met elkaar in balans zijn. Is olie duurder, dan ontstaat er een overschot, waarmee de spaarrekening gespekt kan worden. Is de olieprijs laag, dan ontstaat er een tekort.

Van Veen: "Met het instorten van de olieprijs is een substantieel tekort ontstaan. Kapitaalintensieve projecten zullen waarschijnlijk als eerste stop gezet worden."

Zo ook de grootse projecten van Saoedi-Arabië. Met dat land ging het tot voor kort erg goed: het bracht vorig jaar staatsoliebedrijf Aramco naar de beurs, een beursgang die ruim 25 miljard euro opleverde.

Saoedi-Arabië heeft allerlei plannen om te investeren. Een opvallend project van het koninkrijk is de bouw van megastad Neom aan de Rode Zee. Dit moet een moderne wereldstad worden, met een oppervlakte van 26.000 vierkante kilometer – bijna zo groot als België. Met het project zijn honderden miljarden gemoeid.

Boerderij in de woestijn

De vrees is dat de plannen van de oliestaten vertraging oplopen. Ondertussen moeten de landen snel aan de slag om hun economie draaiend te houden. Misschien kunnen ze daarbij kijken naar Qatar, zegt Koens. "Na een conflict met de Saoedi's in 2018 is dat land geïsoleerd geraakt. Dat heeft Qatar gedwongen om al veel te veranderen en bijvoorbeeld zelf voedsel te produceren."

Een boerderij in de woestijn is niet makkelijk, dus er zijn technologische oplossingen nodig. "Die ontstaan ook wel", zegt Koens. "In Qatar zijn ze nu heel blij dat ze zelf producten als yoghurt en kip kunnen maken."

Wie moet het werk doen?

Een ander probleem: veel werkenden in de golfstaten komen uit het buitenland. In Dubai komt zelfs 98 procent van de werknemers in de private sector uit het buitenland, vooral uit landen als India, Pakistan en Bangladesh.

Veel van die expats lopen nu risico hun baan te verliezen en weer te moeten vertrekken naar hun thuisland. In Oman is er zelfs een verbod om Omaanse staatsburgers te ontslaan, om bedrijven te stimuleren vooral buitenlandse werknemers te lozen.

Regime in gevaar

Als al die buitenlandse werknemers vertrekken, wie zal dan het werk moeten doen? Dat zal een behoorlijke cultuuromslag vereisen, denkt Koens. En dat kan wel eens gevaarlijk worden voor het regime. "Vooral in Saoedi-Arabië moet de regering echt oppassen. Zolang het zo goed ging met het land, stelde de bevolking weinig vragen. Maar als je luchtkastelen blijft presenteren, terwijl ondertussen de economie instort, dan krijg je problemen."

Ook Clingendael-onderzoeker Van Veen ziet een risico voor het regime: "Saudi-Arabië is een autocratie waar één familie de macht heeft. Die macht is gebaseerd op een sociaal contract: zolang je je mond houdt, wordt er goed voor je gezorgd. Als ze daarin gaan snijden, wordt het gevaarlijk."