Waar lever je ze in? En nog 7 vragen over statiegeld op kleine flesjes

1. Waarom is statiegeld op kleine flesjes eigenlijk ingevoerd?

Omdat plastic niet of nauwelijks vergaat, is het enorm schadelijk voor het milieu. Het duurt maar liefst 500 jaar voordat de bekende petfles, vernoemd naar de kunststof polyethyleentereftalaat, waar veel frisdrank en water in wordt verpakt, is opgelost tot minuscule deeltjes plastics.

Die microplastics belanden in groeiende aantallen in de zee. Via de voedselketen komen ze dan weer terecht in de mens. Wat de gevolgen voor de menselijke gezondheid is, is niet bekend. Wel is duidelijk dat kunststoffen giftige chemische stoffen bevatten.

Met de vorig jaar afgesproken maatregel wil het kabinet zwerfafval verminderen. Jaarlijks gaan er alleen al in Nederland 900 miljoen plastic flesjes over de toonbank. Naar schatting belanden er daarvan 100 miljoen in het milieu, schreef staatsecretaris Stientje van Veldhoven van Ministerie van Infrastructuur en Milieu bij de bekendmaking vorig jaar.

2. En waarom heeft het zo lang geduurd?

Al in 2000, de PvdA had nog 45 zetels en de Twin Towers in New York stonden nog fier overeind, zette toenmalig minister Jan Pronk (PvdA) van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) statiegeld op kleine flesjes op de agenda, gesteund door een meerderheid in de Tweede Kamer. De industrie protesteerde, maar leek zich erbij neer te leggen.

Pronks opvolger Pieter van Geel (CDA) zette twee jaar later echter weer een streep door de plannen. In plaats daarvan sloot hij een convenant met de frisdrankfabrikanten waarin werd afgesproken dat het bedrijfsleven zelf de kans zou krijgen om kleine flesjes in te zamelen. Daaropvolgende ministers en staatssecretarissen kwamen met vergelijkbare afspraken die uiteindelijk maar weinig opleverden.

Dat veranderde met de komst van staatssecretaris Stientje van Veldhoven. Na een aarzelend begin maakte zij in 2018 de afspraak met het bedrijfsleven dat er statiegeld ingevoerd zou worden als het aantal plastic flesjes dat in het milieu belandt niet met minimaal 70 procent zou dalen. Aldus geschiedde.

3. Hoe weet je of je statiegeld moet betalen of niet?

Aan het statiegeldlogo op het etiket. Sinds enkele weken worden supermarkten en winkels bevoorraad met de nieuwe flesjes. Hierdoor kan het de komende tijd nog voorkomen dat er van dezelfde fles varianten mét en zónder logo in omloop zijn. Even goed opletten dus welke flessen je wél en niet kunt inleveren.

4. Dit geldt dus niet voor bestaande flesjes?

Nee, helaas. Je bestaande voorraad plastic flesjes zijn geen geld waard. Omdat je hierover ook geen statiegeld hebt betaald, krijg je ook niets terug. Alleen de flesjes met het statiegeldlogo kunnen worden ingewisseld. Het is daarom ook belangrijk om het etiket met barcode om het flesje te laten zitten.

5. Waar kun je de statiegeldflessen dan inleveren?

Op dezelfde plekken waar je ook je grote petflessen met 25 cent statiegeld inlevert, zoals de supermarkt. De bekende statiegeldmachines zijn zo aangepast dat ze nu ook de kleine flesjes met statiegeldlogo herkennen en dus een bedrag van 15 cent per flesje uitkeren.

Ook tankstations langs de snelweg nemen de lege flesjes in toenemende mate in. Later komen er ook innamepunten bij bemande verkooppunten op NS-stations. Horecazaken en kleine bedrijven hoeven de kleine flesjes niet in te zamelen.

Scholen, sportverenigingen en evenementenlocaties kunnen er wel vrijwillig voor kiezen een inzamelingspunt te openen. Deze punten kunnen er daarnaast voor kiezen om het geld te doneren aan een goed doel. Sportclubs mogen als enige de opbrengst gebruiken om hun eigen clubkas te spekken.

6. Wat heeft de invoering van het statiegeldsysteem gekost?

Uit een rapport uit 2019 van onderzoeksbureau EY-Parthenon in opdracht van de verpakkingsindustrie blijkt dat de invoering 154 miljoen euro kost. Om die reden is de industrie altijd tegen statiegeld op kleine plastic flesjes geweest.

Ruim de helft daarvan (86 miljoen euro) gaat naar de aanschaf van zogenaamde compacteermachines die de flesjes fijn pletten. Dat kost supermarkten niet alleen geld, maar ook ruimte. Aanpassing van bestaande en plaatsing van nieuwe machines voor het inleveren van statiegeldflessen worden becijferd op nog eens 63 miljoen euro.

7. En wat levert het op?

De hoop is dat de Nederlandse bermen volgend jaar niet meer bezaaid liggen met plastic flesjes en de groei van de plasticsoep een halt wordt toegeroepen. Staatssecretaris Van Veldhoven schat in dat met dit statiegeldsysteem 90 procent van de plastic flessen die in Nederland worden verkocht daadwerkelijk worden ingeleverd. 

De D66'er put hiervoor uit een onderzoek uit 2017 van CE Delft in opdracht van het ministerie van Ministerie van Infrastructuur en Milieu, dat uitgaat van 70 tot 90 procent. Uit datzelfde onderzoek blijkt verder dat de CO2-uitstoot met 15 tot 20 ton daalt en gemeenten tot 34 miljoen minder kwijt zijn aan opruimkosten.

8. Blijft het hierbij?

Nee, want op 1 januari 2023 jaar wordt ook 15 cent statiegeld op blikjes vervroegd ingevoerd, maakte Van Veldhoven begin dit jaar bekend. Drankproducenten kregen eerder van haar nog tijd om het aantal zwerfblikjes met minimaal 70 procent te verminderen. Maar toen bleek dat dit aantal alleen maar toeneemt, was de maat vol.

Ondertussen pleiten ook steeds meer fabrikanten van frisdranken in afwijkende plastic verpakkingen vóór statiegeld. Zo hangt Nederland sinds deze week vol posters van sapjes- en smoothiesfabrikant Innocent met de oproep om de petitie te tekenen om toegelaten te worden tot het statiegeldsysteem. De teller staat inmiddels op ruim 1200.