Tientallen soorten pindakaas in de supermarkt, is dat belachelijk of logisch?

"Pap, de pindakaas is op!" Zo'n noodkreet kost je nu minstens een kwartier extra in de supermarkt, want het aantal soorten in de winkel is de laatste tijd explosief gegroeid. Welke pindakaas moet je in vredesnaam in je mandje stoppen?

Met fijne of grote stukjes noot, creamy, aardbeiensmaak, kokos, of chilipepers? Of toch liever met geroosterde pinda's, druiven, honing, zeezout caramel, 'crunchy' M&M's, biologisch met of zonder stukjes pinda, of die ene Surinaamse pindakaas met madame-jeanettepepers, om maar eens wat te noemen?

En wil je dan een potje van 200 gram, of 600 gram, of iets dat daartussenin zit? Misschien ga je toch maar voor een emmer van een hele kilo, zodat je even vooruit kunt.

Van Calvé of huismerk naar 40 soorten

Ooit had je de keuze uit Calvé of een huismerk. Maar inmiddels hebben veel meer producenten zich op pindakaas geworpen en ze hebben ook nog eens allemaal verschillende varianten bedacht.

Bij Albert Heijn heb je de keuze uit, schrik niet, zo'n 40 verschillende soorten pindakaas. Maar ook bij supermarkten waar voor de meeste consumenten de prijs belangrijker is, heb je al snel de keuze uit 20 verschillende soorten. Zelfs bij een discounter als Aldi kun je uit meerdere varianten kiezen.

'We willen veel keuze'

De grote groei van het aantal soorten pindakaas in de winkel komt door een paar trends in de samenleving, zegt Dirk Mulder, die zich bij ING onder meer richt op detailhandel. Een belangrijke trend is die van individualisering: we willen ons onderscheiden van de rest. Verder kiezen we steeds vaker voor veganistisch, suikervrij of biologisch, zegt Mulder.

Als een product populair is, dan laten supermarkten die variant vaak ook voor hun huismerk maken. En huismerken komen vaak ook zelf met innovaties, aldus Mulder.

Niet Nederlands en geen kaas

Helaas pindakaas, pindakaas is niet Nederlands en het was ook niet de bedoeling dat het in Nederland pindakaas zou gaan heten. In het Engels is de naam namelijk peanut butter. Maar de naam boter is beschermd in ons land: je mag niet zomaar iets boter noemen als er geen zuivel in zit.

Vandaar dat half Nederland nu geen pindaboter, maar pindakaas op zijn of haar boterham doet. Achteraf misschien maar goed ook, want zeg nu zelf, 'helaas pindaboter' klinkt niet echt lekker.

'A-merken hebben zitten slapen'

"Veel Nederlanders hadden al de gewoonte om zelf pindakaas te combineren, door er bijvoorbeeld sambal of hagelslag overheen te doen", zegt Igor Sorko. Hij is één van de drie oprichters van Mister Kitchen, een kleine producent van verschillende soorten pindakaas.

"In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk werd al pindakaas met verschillende smaken gemaakt, maar in Nederland deed de consument dat dus zelf."

Producenten van A-merken (zoals Calvé) hebben wat dat betreft kansen laten liggen, concludeert Robert Rooderkerk, universitair hoofddocent Digitalisering en Productie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Ze zijn met weinig nieuws gekomen, hoogstens brachten ze een grotere pot op de markt, of een variant met minder suiker of vet".

"A-merken probeerden hun machtspositie uit te melken, maar de loyaliteit van consumenten aan A-merken is nu kleiner dan voorheen. Ze kiezen net zo goed voor huismerken", zegt Rooderkerk.

Ook het productieproces is een belemmering voor grote merken om met iets nieuws te komen, zegt hij. "Grote fabrikanten van pindakaas zijn er helemaal op gericht om zo goedkoop mogelijk te produceren." 

Daardoor is het voor hen lastiger om een nieuw ingrediënt aan pindakaas toe te voegen, voegt Sorko daaraan toe.

Snickers en M&M's

Sommige producenten lukt het wél om te innoveren, aldus Rooderkerk. Hij noemt chocolademerken M&M's en Snickers, die ook pindakaasvariaties op de markt brachten.

"Bestaande merken hebben een groep loyale volgers, die bijvoorbeeld Snickers heel lekker vinden. Door dan ook met pindakaas (met melkchocolade en karamel.) te komen, leen je je merkwaarde uit aan een nieuwe categorie."

"En als honing populair wordt, dan brengen Snickers of M&M's misschien wel een potje honing met stukjes Snickers of M&M's uit", schetst consumentenpsycholoog Patrick Wessels het - in zijn ogen - opportunisme van sommige bedrijven.

De overvloed aan soorten pindakaas komt ook door marketing, legt Wessels uit. Zo wordt het broodbeleg in de markt gezet als 'gezond', zegt hij. "En als er veel soorten pindakaas zijn, dan kunnen we steeds een andere proberen en zo steeds onze smaak blijven ontdekken."

Smeuïg, met én zonder palmolie

Pindakaas bestaat uit gemalen pinda's. Maar na een week komt er een laagje olie op de pindakaas en veel consumenten vinden dat niet lekker, legt Sorko van Mister Kitchen uit. Voor de consumenten die hun potje niet in één week op hebben, voegen veel producenten palmolie toe aan de pindakaas.

Daardoor blijft je potje pindakaas lekker smeuïg, zonder dat laagje olie. Nadeel van palmolie is wel dat voor plantages tropisch regenwoud wordt gekapt. Raapzaadolie is een goed alternatief, zoals voor Mister Kitchen, maar dat is wel duurder, aldus Sorko. "In de winkel scheelt het al gauw 10 tot 15 cent, voor consumenten kan dat het verschil maken."

Straks minder soorten?

Maar uiteindelijk zal het aantal soorten pindakaas in de winkel dalen, verwachten de experts. "Je hebt natuurlijk echte fans, die bereid zijn flink meer te betalen voor een speciale variant. Maar als het prijsverschil tussen de ene en de andere pot te groot wordt, dan haken veel consumenten toch af", zegt Mulder.

Verder is de ruimte in winkels beperkt, zodat uiteindelijk supermarkten een keuze moeten maken welke soorten ze in het schap zetten, denkt hoofddocent Rooderkerk.

Pindakaaswinkel

Voor je dagelijkse shot pindakaas kun je zelfs naar de Pindakaaswinkel. Maar daar hebben ze 'slechts' tien verschillende soorten, minder dan in veel supermarkten dus.

Toch heeft de Pindakaaswinkel wel toekomst, denkt Wessels. "Consumenten gaan er onbewust vanuit dat als je goede pindakaas wilt hebben je dan dáár moet zijn", zegt hij. Wessels moet bekennen dat hij ook een trui heeft met daarop 'pindabaas'. "Ik ben er dus ook een beetje ingetrapt."

Pindakaas gezond?

"Voor mensen die geen of minder vlees eten, is pindakaas een goede bron van plantaardige eiwitten", zegt Mister Kitchen-oprichter Igor Sorko.

Maar in palmolie zit meer verzadigd vet dan andere oliesoorten, zegt het Voedingscentrum. "Verzadigd vet staat bekend om de ongunstige gezondheidseffecten. Het verhoogt het LDL-cholesterol in je bloed en op die manier vergroot verzadigd vet het risico op hart- en vaatziekten." 

Hou je van pindakaas op je brood of in je smoothie, kies dan voor een zo puur mogelijke variant, zonder toegevoegde vetten, suiker of zout. Die versies zijn het gezondst, aldus het Voedingscentrum.