Dichte tunnel is nog maar het begin: 'Personeelstekort duurt nog wel 30 jaar'

In het dagelijks leven hebben we geregeld hinder van tekorten op de arbeidsmarkt. Zo was vanochtend de belangrijke Ketheltunnel in de snelweg van Rotterdam naar Den Haag urenlang afgesloten. Een tunneloperator had zich ziekgemeld en zijn vervanger eveneens.

Verder laat de NS minder treinen rijden op bepaalde routes door een personeelstekort, huisartsen raken overbelast, patiënten wachten lang op operaties en klassen worden naar huis gestuurd omdat er geen leraar is.

Als je alles bij elkaar optelt, dan heb je het over een ontregeling, ontwrichting zelfs, van de samenleving, zegt Ton Wilthagen, hoogleraar Arbeidsmarkt aan Tilburg University.

Nog 30 jaar

De vergrijzing is een belangrijke oorzaak van die problemen, aldus Wilthagen. "Zeker in sectoren waar relatief veel oudere mensen werken, die dus binnen afzienbare termijn met pensioen gaan, worden de problemen steeds groter. Denk maar aan de politie."

De komende 20 jaar blijft de beroepsbevolking nog wel krimpen, denkt Joop Schippers, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Universiteit Utrecht. Wilthagen denkt zelfs dat het nog wel 30 jaar kan duren.

Automatisering

Toch is het niet zo dat we die tijd gewoon moeten uitzitten, er is wel degelijk het een en ander te doen, zegt Esther Oprins, consultant bij TNO. Zij houdt zich bezig met complexe personele vraagstukken en leren en ontwikkelen in de veiligheidssector. Meer geld bieden is niet altijd de oplossing, zegt ze.

"Je moet niet meer denken dat je gewoon vacatures kunt opvullen. In plaats daarvan kun je kijken op welke plekken er minder van het schaarse personeel nodig is, bijvoorbeeld door het werk op te knippen in stukjes, waarvan sommige minder moeilijk te doen zijn. Ook kun je delen automatiseren."

"Zo zijn er metro's zonder bestuurder", vult Wilthagen aan. "Maar", waarschuwt Oprins ook, "je kunt zeker niet alles oplossen met technologie."

Complex

Er is niet één oplossing, zegt Wilthagen. Zo kun volgens hem je in een aantal sectoren snel resultaat boeken door parttimers meer uren te laten draaien. Dat geldt bijvoorbeeld voor de zorg, waar veel mensen parttime werken.

Je kunt dan de vicieuze cirkel van arbeidstekorten, hoge werkdruk, ziekteverzuim en werknemers die stoppen, doorbreken, denkt hij. "Maar sommige medewerkers lopen dan tegen andere problemen op, zoals dat er een tekort aan kinderopvang is. Dat maakt het allemaal zo complex."

Arbeidsmigratie, opleiden, zij-instromers

Andere mogelijkheden die Wilthagen ziet zijn arbeidsmigratie, dus werknemers uit andere landen, ook van buiten de EU naar Nederland laten komen om hier vacatures te vervullen. "Maar dat leidt wel tot discussies en woonruimte is schaars."

Ook zijn er nog altijd mensen in ons land zonder een baan, veel ouderen kunnen met een korte opleiding prima ergens aan het werk en studies voor banen in sectoren met tekorten kun je stimuleren, vindt Wilthagen.

Verder kun je zij-instromers vanuit andere sectoren naar een baan in een groeisector laten doorstromen, je kunt medewerkers een opleiding geven en je kunt studenten eerder in hun opleiding stage laten lopen, aldus de hoogleraar.

Vrije tijd of voorzieningen die werken?

"In Nederland hechten we erg aan onze vrije tijd, maar we vinden het niet fijn als we in die tijd niet door een tunnel kunnen rijden, of lang op een loodgieter moeten wachten", schetst Wilthagen de afweging die we volgens hem moeten maken tussen vrije tijd en minder problemen door personeelstekorten.

We zullen meer toevallige verstoringen krijgen, operaties die niet doorgaan, treinen die uitvallen, je moet erover praten, anders laat je de wal het schip keren, waarschuwt Schippers. "Wat vinden we echt belangrijk in de samenleving en willen we daar de schaarse mensen inzetten? Als we allemaal vier keer per jaar willen vliegen, dan moeten we zorgen dat mensen bagagesorteerder worden." 

Daar moeten we als samenleving over discussiëren, zegt Schippers. "Misschien moeten we minder distributiecentra hebben en Schiphol met een kwart krimpen."