Het EU-wederopbouwfonds: wat is het en wat krijgen wij ervan?

De Europese Commissie wil zoveel geld in de Europese economie pompen om zo snel mogelijk te herstellen van de ongekende klap die het gevolg is van de coronacrisis. Dat is in sommige landen – waaronder zeker Nederland – controversieel. Niet alleen omdat het heel veel geld is, maar ook omdat de EU dat geld wil lenen.

750 miljard euro lenen

Normaal gesproken bedruipt de EU zichzelf bijna volledig door bijdragen van lidstaten. Er kan dan niet meer uitgegeven worden dan er binnen komt. Dat principe wordt losgelaten als het aan Brussel ligt, waardoor we in feite met alle EU-landen een gezamenlijk schuld aangaan. Iets wat Nederland tot nu toe nooit wilde.

Het is de bedoeling dat 500 miljard euro van de totale 750 miljard als giften wordt verdeeld. De overige 250 miljard euro is beschikbaar in de vorm van leningen.

Het werderopbouwpakket bestaat drie categorieën. Herstel, herstarten en geleerde lessen.

Herstelfonds

Het herstelfonds is veruit het grootste deel van het pakket. Dat bestaat uit 560 miljard euro waarvan 310 miljard kan worden verstrekt als giften aan EU-landen en – als daar behoefte aan is – 250 miljard aan leningen. Voor nu richten we ons even op de giften.

Landen die aanspraak willen maken op dit geld moeten een plan indienen hoe ze de komende jaren willen hervormen en het geld willen investeren om sterker uit de crisis te komen.

Het belangrijkste is dat de investeringen moeten zorgen voor meer groei in de toekomst en een weerbaardere economie. Het geld wordt wel gekoppeld aan de doelen van de EU: dat wil zeggen dat het vooral gebruikt kan worden voor groene projecten en investeringen in de digitale infrastructuur.

Maar het is niet zo dat je met het beste plan per se het meeste geld krijgt, want de EU wil dat het geld vooral terecht komt bij de landen die het het hardst nodig hebben. Daarvoor is een ingewikkelde formule verzonnen die onder andere de omvang van de economie afgezet tegen het aantal inwoners en de werkloosheid meeweegt. Het resultaat van dat rekensommetje is dat Nederland van de 310 miljard euro die klaarligt voor giften maximaal 1,68 procent kan ontvangen, zo'n 5,2 miljard euro.

Italië en Spanje krijgen het meest uit deze pot, omdat het grote landen zijn met de nodige financiële problemen. Beide landen mogen rekenen op een bedrag van van meer dan 60 miljard euro aan giften uit het herstelfonds.

Steun voor armere regio's en platteland

Maar dat is nog niet alles uit de eerste categorie. Ook gaat er nog 50 miljard euro extra naar een ander programma dat vooral voor armere landen en regio's is bedoeld, uit te geven aan de bestrijding van (jeugd)werkloosheid en steun voor het mkb. Hoe dit geld precies verdeeld wordt, is nog niet besloten, maar de verwachting is dat hiervan slechts een fractie in Nederland zal belanden.

En dan is er nog 30 miljard extra voor het al eerder aangekondigde fonds om de pijn van verduurzaming te verzachten. Geld dat bijvoorbeeld kan worden gebruikt om personeel uit fossiele sectoren om te scholen voor een nieuwe baan. Bijna een miljard ligt er klaar voor Nederland uit dat potje.

Ten slotte ligt er nog 15 miljard extra klaar om boeren en agrarische gebieden te ondersteunen bij de verduurzaming. Een woordvoerder van de Europese Commissie laat weten dat dit geld op dezelfde manier wordt verdeeld als de rest van het al bestaande fonds voor plattelandsontwikkeling. Uit een berekening van RTL Z blijkt dat Nederland daardoor aanspraak maat op slechts 97,5 miljoen euro.

405 miljard verdeeld, ruim 6 miljard naar Nederland

Daarmee is 405 miljard euro van de 500 miljard verdeeld over de landen. De overige 95 miljard euro komt uiteindelijk grotendeels ook wel bij de EU-landen terecht, maar op een minder directe manier. Dit geld wordt verdeel over de twee resterende categorieën van het wederopbouwpakket.

Economie aantrappen

De tweede categorie bestaat uit plannen om de economie weer aan te trappen en strategisch te hervormen. ter waarde van ongeveer 46 miljard euro. 31 miljard euro wordt vrijgespeeld om als garantie te dienen voor investeringen in gezonde bedrijven die door de crisis in de penarie zijn gekomen.

Dat loopt via de Europese investeringsbank. Het idee is dat een veelvoud van dat bedrag dan door private partijen aan leningen kan worden verstrekt.

Nog eens 15 miljard wordt op een vergelijkbare manier ingezet om voor honderden miljarden aan investeringen los te krijgen die specifiek gericht zijn op strategisch waardevolle bedrijven. Zo wil de EU voor kritieke infrastructuur en technologieën bijvoorbeeld minder afhankelijk worden van landen als China en de VS.

Geleerde lessen

De overige 49 miljard euro gaat wordt verdeeld over allerlei zaken die vooral met gezondheid, noodhulp en preventie te maken hebben, om ervoor te zorgen dat we niet weer in zo'n crisis belanden. Een grote hap, van meer dan 9 miljard, wordt ingezet om strategische voorraden aan te leggen van beschermingsmiddelen, voor preventie van virusuitbraken in de toekomst en voor de versterking van de gezondheidszorg in het algemeen.

Ook gaan er miljarden naar onderzoek, humanitaire hulp, steun aan landen in de regio en potentiële nieuwe EU-landen. En onder deze derde categorie worden zelfs de landbouw- en visserijsubsidies nog met 4,5 miljard euro verhoogd, om die sectoren in de toekomst weerbaarder te maken.

Onderhandelen

Het voorstel is zeker nog niet definitief. Veel landen zijn gematigd tot behoorlijk positief, maar voor Nederland, Denemarken, Zweden en Oostenrijk (de 'zuinige vier' genoemd) zit het pakket vol bittere pillen.

Zij hebben zich altijd verzet tegen het aangaan van een gezamenlijke schuld om de EU-uitgaven mee te betalen. Liever zouden deze landen zien dat er alleen wordt geleend door de EU om dat geld weer als leningen te verstrekken aan landen die het nodig hebben, in plaats van als giften die daarna weer met zijn allen moeten worden terugverdiend en -betaald.