Hoe staat Nederland ervoor in de EU? 'Ze hebben zich overschreeuwd'

Maar zorgen die confrontaties voor permanente schade, of is het vooral botsen voor de bühne? RTL Z maakt een rondgang door Europa om te zien hoe de reputatie van ons land ervoor staat in een Europa dat langzaam weer opkrabbelt na de virusuitbraak.

Nieuw tijdperk

Voor Nederland was brexit - en de aanloop naar het uittredingsproces van het Verenigd Koninkrijk - een belangrijk moment dat een nieuw tijdperk inluidt. Een moment om te positie binnen de Europese Unie te herijken. Nederland wist zich vaak gesteund door de Britten, die in de Europese politiek vaak dezelfde koers voerden. Zo had het Brits-Nederlandse verband altijd een sterke stem binnen de EU.

Maar door het Britse vertrek heeft Nederland zich moeten beraden op zijn positie en hoe het als klein land een sterke stem in Europa wil behouden. Het resultaat? Een scherpe koers, waarbij het lijnrecht tegen sommige andere landen in gaat.

Chopin lezen

Nederland is altijd al een remwagen geweest, zeggen insiders tegen RTL Z. Maar nu zijn we een van de belangrijkste geworden, waar eerst het VK voor ons stond. De Nederlandse regering en diplomaten hadden dat al wel door, maar toch is het nog wennen.

Voorbeeld daarvan is de meerjarenbegroting van de Europese Unie. De discussie over verhoging van de begroting liep in februari hoog op. En dus toog Rutte in februari naar de EU-top in Brussel met een dikke pil; de biografie van componist Frederic Chopin. Zijn boodschap: het standpunt van Nederland is duidelijk, de begroting mag niet omhoog, ik ga lekker een boek lezen.

"Dat was een vreemde stap", zegt Marco Bresolin, EU-correspondent voor de Italiaanse krant La Stampa. "Het liet een gebrek aan respect zien naar zijn collega's." Bresolin verwacht dat komende top, in juni, de Nederlanders zich anders zullen gedragen.

Al hebben Rutte en minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) het sowieso wel verbruid bij de Italianen, zegt Bresolin. Hoekstra's uitlatingen over de Italiaanse begroting vielen al niet in goede aarde, maar de video waarin premier Rutte lachend zijn duim opsteekt naar een vuilnisman die zegt dat er geen geld meer naar het zuiden moet, sloeg in als een bom.

Bresolin: "Heel Italië heeft die video keer op keer gezien. Het duurt maar tien seconden, maar hij stond daar te lachen terwijl er zich een drama voltrok in Italië."

Italië onder druk

In Italië speelt nog mee dat de regering onder zware druk van nationalistische partijen staat. "In die omstandigheden is het belangrijk om je woorden goed te kiezen en te timen”, zegt Ulrich Ladurner, een Duitse journalist die als correspondent voor Die Zeit in Brussel werkt.

"Het debat in Italië is compleet surrealistisch, losgeslagen van de realiteit", waarschuwt de Duitser met Italiaanse roots. "Als ik de Nederlandse ambassadeur was in Rome dan zou ik Den Haag bellen en zeggen: 'Het is niet onder controle, wees je bewust voor welk publiek je praat'."

Onder Italiaanse diplomaten gaat volgens Bresolin een gezegde rond: La Legge del Fracassi, nel dubbio sempre in culo ai Paesi Bassi. Bij twijfel: stop het in het achterste van de Nederlanders.

Dat grove gezegde moet gelezen worden als: als je twijfelt over je standpunt, doe dan precies het tegenovergestelde van de Nederlanders, dan zit je goed, legt Bresolin uit.

Doorgaans werden de Nederlanders vooral bekeken met een gemengde blik van bewondering en scepsis, zegt Stefan Leifert, EU-correspondent voor ZDF. "De Nederlanders worden bewonderd voor hun economische prestaties, hun liberale principes en sterke nationale identiteit. Maar ondanks het feit dat ze de EU mede hebben opgericht rijst de scepsis tegenover de EU", zegt Leifert.

In Duitsland wordt volgens de Duitser vooral anders gekeken naar de Nederlandse politiek. In Duitsland nam men lang aan dat de buurman het liberalisme in het DNA had.

Leifert: "Pas recentelijk hebben de Duitsers en andere EU-lidstaten doorgekregen dat de Nederlandse regeringspartijen onder behoorlijk wat druk van politiek rechts staan, net zoals Macron dat staat".

Nederland vaart bewust een scherpe koers, zegt Adriaan Schout, Europadeskundige en onderzoeker van Instituut Clingendael. "We moeten niet schrikken van ketelmuziek. Het helpt om aan de bevolking te laten zien wat er op het spel staat, dat het sluiten van compromissen niet betekent dat we tekenen bij het kruisje. Dat de regering de belangen van Nederland heeft verdedigd", zegt Schout, die de nationale belangen flink ziet botsen binnen de EU.

Binnenlandse belangen

Bovendien spelen er altijd binnenlandse belangen. Politici schaken daardoor altijd op meerdere borden tegelijk. Schout: "Als er geen voorwaarden worden gesteld aan het invoeren van Europese belastingen of financiële noodsteun, zoals de eis dat Italië echt moet hervormen, dan zal er in Nederland uiteindelijk weinig steun zijn voor de huidige voorstellen."

Daarnaast: de zuidelijke staten zijn met meer. Daarmee zijn de stevige verwijten van de laatste tijd richting Nederland soms ook gewoon het gevolg van de minderheidspositie die de noordelijke EU-landen innemen. "Daarbij vinden ook de zuidelijke lidstaten het belangrijk dat ze hervormen", zegt Schout. "Ze vinden het in principe niet onterecht dat Nederland daar op zit te hameren."

Volgens de onderzoeker dient Nederland aanvallen nog een ander doel. Schout: "Dat Nederland zo hard wordt aangevallen door lidstaten, is ook om Duitsland onder druk te zetten. Want uiteindelijk zitten Nederland en Duitsland in elkaars kamp."

Daar is de Leifert van ZDF het mee eens. "De Duitse bondskanselieren zijn altijd blij geweest om Nederland aan hun kant te hebben. De Nederlanders waren toch de iets radicalere partner als het gaat om financiële zaken. Nederlandse premiers kunnen zich makkelijker uitspreken, terwijl dat in Duitsland gevoeliger ligt."

Merkel profiteert

En hoewel Duitsland een totaal andere route kiest in de discussie over het coronaherstelfonds, zou de Duitse bondskanselier Angela Merkel ook nu wel eens blij kunnen zijn met Nederland.

Leifert: "Nederland stelt zich samen met Oostenrijk hard op. Dat helpt Merkel om haar reputatie als cold lady te bestrijden. Zij kan laten zien dat corona vraagt om nieuwe vormen van Europese solidariteit."

Kortom, zolang Nederland met Hollandse botheid en directheid de remwagen speelt, is het voor Duitsland juist gemakkelijker om de morele route aan te houden. De Duitsers houden we zo mogelijk toch te vriend.

Blijvende schade

De vraag is wel of de harde opstelling van de laatste jaren voor blijvende schade zorgt in de rest van Europa. Met name minister Hoekstra maakte geen vrienden met zijn taalgebruik bij de onderhandelingen over de noodsteun aan zwaar getroffen zuidelijke landen zoals Italië, Spanje en Frankrijk.

Dit werd door velen als ongevoelig beschouwd en daarmee niet zo productief, terwijl Nederland bepaald niet alleen staat bij het stellen van eisen aan die noodsteun.

Het principe om de getroffen landen alleen onder voorwaarden te helpen, is namelijk niet zo vreemd. "Maar met die aanvallende stijl, daar hebben ze zich overschreeuwd", zegt Ladurner.

Of de relatie met Duitsland onder druk staat? "Meestal trekken die inderdaad samen op. Maar de laatste weken is ook debat in Duitsland. Tijdens de eurocrisis volgde iedereen de harde lijn van Schäuble: alleen hulp onder voorwaarden. In het publieke debat is dat nu wel iets anders en daarmee schuiven de Duitsers van het Nederlandse standpunt weg", zegt Ladurner.

Moeilijker zaken doen

Nederland staat van oudsher bekend als een land waarmee je altijd zaken kan doen, vult Leifert aan. In Brussel werd volgens hem altijd helder aangegeven wat wel en niet zou werken voor de thuisbasis in Den Haag, en dat bleek effectief.

Maar onder druk van opkomende rechts-populistische partijen wordt het voor Nederland steeds lastiger om vast te stellen wat werkt. Leifert: "Soberheid en realisme is samengevat de Nederlandse onderhandelingsstijl. Maar het slechte nieuws voor fans van EU-integratie is: met deze stijl bereiken ze minder en minder in Den Haag."

Op de korte termijn verwachten Nederlandse insiders geen schade voor de Nederlandse positie. Beide kanten zitten hard in de onderhandelingen, maar de gesprekken met andere hoofdsteden lopen nu goed. Of de relatie op de langere termijn goed blijft, moeten we zien. Voor Nederland is het nu de uitdaging te achterhalen hoe je het handigst kan remmen, zonder continu ruzie te krijgen.