Na veertig jaar een hiv-vaccin? 'Zou geweldig zijn'

Hiv - het virus dat de ziekte aids veroorzaakt - bestaat al veertig jaar. Na al die tijd is er nog steeds geen vaccin. "Het is super belangrijk dat dit onderzoek nu gedaan wordt", zegt Bertus Tempert, voorzitter van de Hiv Vereniging. "Het zou geweldig zijn als het vaccin er komt, omdat je ermee kan voorkomen dat je hiv oploopt. Voor wie al hiv heeft, maakt dat niks meer uit, maar voor de nieuwe generatie wel."

Zelf heeft Tempert 19 jaar hiv. "Ik weet het sinds 2002", zegt hij. "Het is waarschijnlijk een oude infectie uit de jaren tachtig. Toen werd er nog gezegd dat het geen zin had om je te laten testen, want er was weinig tot niks aan te doen. Maar op een gegeven moment veranderde dat gelukkig wel."

Het duurde een tijd voordat Tempert zijn diagnose goed verwerkt had. Hij was hulpverlener en opeens was hij zelf degene die met hiv naar het ziekenhuis moest. Wel wist hij dat hij niet meteen dood zou gaan. "Het was niet meer het doodsvonnis zoals in het begin van hiv en aids." Toch werd hij in 2004 heel ziek: dankzij medicijnen kwam hij erbovenop.

Na veertig jaar hoopt Tempert dat dit onderzoek daadwerkelijk een vaccin tegen hiv oplevert. "Het punt is wel dat ik nog niet te vroeg wil juichen over dit onderzoek. Want er worden heel veel onderzoeken gedaan, maar dat heeft tot nu toe nog niet tot een succesvol resultaat geleid."

Veel varianten

Het maken van een hiv-vaccin is dan ook niet makkelijk, vertelt hoogleraar vaccinologie Rogier Sanders van het Amsterdam UMC. "We zien nu wat varianten bij SARS-CoV-2 (het coronavirus, red.), maar dat is kinderspel bij de variaties die we zien bij hiv", legt hij uit. "Een vaccin moet tegen al die varianten antistoffen opwekken en dat is heel moeilijk. Ook heeft het 'envelopeiwit' van het virus een dikke suikerlaag waardoor het moeilijk is voor antistoffen om de onderliggende stukken te bereiken."

mRNA-vaccins

De mRNA-techniek heeft al veel aandacht gekregen vanwege de coronacrisis. Zo zijn de coronavaccins van Pfizer en Moderna op basis van mRNA gemaakt. Dat werkt bij de coronavaccins als volgt: in deze vaccins zit een vetbolletje met daarin een code die ervoor zorgt dat onze cellen spike-eiwitten gaan maken. Dat zijn de uitstekels op de buitenkant van het virus. Het afweersysteem herkent dat deze eiwitten niet in ons lichaam thuishoren en gaat antistoffen maken.

Het hiv-vaccin dat Moderna gaat testen is niet hetzelfde als het coronavaccin, maar maakt wel gebruik van dezelfde techniek. "Je brengt een stukje genetisch materiaal aan in de spier, de spiercellen maken een eiwitje aan en daar gaat het lichaam antistoffen tegen maken", zegt hoogleraar Sanders.

Het hiv-vaccin van Moderna dat getest wordt, is dus op dezelfde techniek gebaseerd als het coronavaccin van de farmaceut. "Moderna's specialisatie is RNA-vaccins. De ontwikkeling van het coronavaccin heeft een boost gegeven aan de ontwikkeling van deze vaccins. Die gaan in het hiv-onderzoek in de toekomst een grote rol spelen." Dat is volgens Sanders andersom ook zo: uitkomsten van onderzoek naar hiv-vaccins speelden weer een rol in het maken van de coronavaccins.

Snel aanpassen

De hoogleraar denkt dat we in de toekomst zeker meer met deze techniek gaan kunnen. "Bij griepvirussen bijvoorbeeld. Er werden al griepvaccins getest op basis van RNA. Ook op andere, nog niet bekende, virussen gaat dit toegepast kunnen worden", zegt Sanders. "Het voordeel van de RNA-technologie is dat je het snel kan maken en kan aanpassen aan een nieuwe variant."

Toch zijn we zijn nog wel jaren verwijderd van een volledig hiv-vaccin, omdat het dus zo'n gecompliceerd virus is.