Delen van Nederland teruggeven aan zee is realistisch toekomstscenario

De onzekerheid zit 'm in de timing: het kan al voor het einde van deze eeuw zo ver zijn, of nog 2000 jaar duren, stellen Europese onderzoeksprogramma's naar zeespiegelstijging.

De snelheid waarmee de zee stijgt, hebben we deels zelf in de hand, door onze uitstoot van broeikasgassen. Maar er is ook een joker in het spel: hoe reageren de grote ijskappen van Groenland en Antarctica op de verdergaande opwarming? Het nieuws daarover is meestal geen goed nieuws.

Zo blijken grote ijsplaten kwetsbaarder te zijn voor de opwarming dan gedacht, ontdekten onderzoekers van de Universiteit Utrecht en de TU Delft. Deze op water drijvende ijsplaten stabiliseren het achterliggende landijs. Geen of zwakkere ijsplaten betekent dat het landijs sneller richting zee kan stromen en zodoende bijdragen aan de stijging van de zeespiegel.

Veiligheid

"De Deltawerken zijn gemaakt voor 40 centimeter zeespiegelstijging", zegt Marjolijn Haasnoot van kennisinstituut Deltares. "De huidige plannen van het Deltaprogramma gaan tot één meter. Aanvullende maatregelen zijn dus op termijn nodig. Dan kunnen we maar beter investeren op zo’n manier, dat we er later op voort kunnen bouwen, dat we ons kunnen blijven aanpassen."

Tot zo’n één à twee meter zeespiegelstijging kunnen we waarschijnlijk aan met de huidige technieken. Het kost wat, het is niet eenvoudig, maar het kan volgens de meeste experts. Daarboven wordt het andere koek. Haasnoot noemde dat eerder 'terra incognita', onbekend gebied. Het gaat dan in ieder geval grote consequenties hebben voor de inrichting van het landschap. 

Ruimte voor water gereserveerd

Het gevaar komt niet alleen van de zee. Nu al vormen de rivieren en extreme neerslag een risico, dat eveneens toeneemt met verdergaande opwarming. Overtollig water moet ergens heen en dat kost ruimte.

In het kader van het programma Ruimte voor de Rivier heeft Nederland ruimte voor 'waterberging' gereserveerd. Dat heeft erger voorkomen tijdens de overstromingen in Limburg, waarbij veel overtollig water kon worden afgevoerd naar gebieden die precies voor dat doel bestemd waren.

Bij meer dan twee meter zeespiegelstijging zal Nederland er heel anders uit komen te zien. Zelfs meebewegen met de zee is dan een denkbeeldig scenario. Dat betekent niet dat mensen halsoverkop huis en haard moeten verlaten. Idealiter doen we dat weloverwogen en met goede voorbereiding, bijvoorbeeld door het water geleidelijk steeds meer ruimte te geven.

In feite komt het hierop neer: delen van Nederland teruggeven aan de zee wordt een realistisch toekomstscenario voor de lange termijn, tenzij we de wereldwijde CO2-uitstoot heel snel naar nul weten terug te brengen én de grote ijskappen zich een beetje koest houden.

Laat dat even bezinken.

Na ons de zondvloed

Maar waarom zouden we ons nu al zorgen maken over iets dat misschien over een paar eeuwen pas gaat spelen? "Het kost heel veel tijd om grootschalige kustbeschermingsmaatregelen te realiseren, dus we moeten nu al nadenken over die meerdere meters zeespiegelstijging", zegt Haasnoot. "De voltooiing van de Deltawerken duurde ook tientallen jaren. En als het tegenzit kan de zee al over 50 jaar een meter hoger staan."

"We moeten de opwarming proberen te beperken tot anderhalve graad, maar ons tegelijkertijd voorbereiden op drie graden", zegt Haasnoot. "We hebben het dan over ongekende hoogtes en snelheden van zeespiegelstijging die kunnen gaan plaatsvinden als we de doelen van klimaatakkoord van Parijs niet halen."

In deze video leggen we uit dat een groot deel van ons land kwetsbaar is:

Het duurt even, maar dan heb je ook wat

Poolonderzoeker en NOS-weerman Peter Kuipers Munneke windt er geen doekjes om in in deze column: "Het is namelijk niet de vraag óf half Nederland ooit door de zee verzwolgen zal worden, maar wannéér dat gaat gebeuren." Zijn Utrechtse collega Michiel van den Broeke uitte eerder vergelijkbare zorgen: "We moeten een gecontroleerde terugtrekking op termijn gaan overwegen."

Het is niet verwonderlijk dat juist Kuipers Munneke en Van den Broeke dit benoemen. Als glaciologen bestuderen zij de grote ijskappen op aarde.

Uit het geologische verleden hebben we een grof idee hoe sterk de zeespiegel reageert op een verandering in de temperatuur op aarde. De zeespiegel blijkt heel gevoelig te zijn: per graad opwarming kunnen we de komende eeuwen zo’n twee tot drie meter zeespiegelstijging verwachten.

Ter vergelijking: de aarde is de afgelopen 150 jaar al 1,2 graad opgewarmd. De zeespiegel is in die tijd 'slechts' 20 centimeter gestegen, maar er ligt dus nog heel wat in het verschiet, zelfs als de aarde niet verder zou opwarmen.

Onomkeerbaar

De zeespiegel zal nog duizenden jaren blijven stijgen. Dit is onomkeerbaar op menselijke tijdschaal, concludeert het VN-klimaatpanel. Maar de snelheid waarmee dat gebeurt en de uiteindelijke hoogte maken nogal wat uit, voegt Haasnoot daar graag aan toe. "En dat hebben we in grote mate zelf in de hand, namelijk door onze uitstoot van broeikasgassen te beperken."

Hoe verder we in de toekomst proberen te kijken, hoe groter de onzekerheden. In het optimistische tweegradenscenario zal de zeespiegel in het jaar 2300 tussen de halve en de drie meter gestegen zijn.

De zeespiegelstijging waar we in de toekomst mee te maken gaan krijgen hangt af van onze CO2 uitstoot, zoals in onderstaande figuur te zien is: 

Waar een halve meter een forse uitdaging vormt, zorgt drie meter zeespiegelstijging voor een existentieel probleem. De onzekerheid hierover, die voornamelijk is toe te schrijven aan de complexiteit van de ijskappen, is zeker geen geruststelling.

Als de uitstoot van broeikasgassen niet snel daalt zal de zeespiegelstijging sneller gaan en hoger uitkomen. "Dan geven we ons lot uit handen", zei Van den Broeke eerder tegen RTL Nieuws. "We moeten hemel en aarde bewegen om ruim onder de twee graden opwarming te blijven."