Waarom huilen we eigenlijk? En nee, niet omdat het oplucht
Janken, snikken, krijsen of onbedaarlijk jammeren: huilen. Wat is daar eigenlijk het nut van? En waarom huilt de een al bij een schattig poezenfilmpje en heeft de ander in geen jaren een traan gelaten? "Als je uitzonderlijk veel huilt, vraag je heel veel van je omgeving."
De Amerikaanse Heather Christle zocht het uit voor haar boek 'The Crying Book', dat deze week in Nederland verkrijgbaar is. Christle heeft geen enkele moeite met huilen, zeker in haar depressieve periode niet.
Ook de 16-jarige Claire loopt nogal eens te snotteren. "Als ik een goed boek lees of als ik een mooi reclamespotje zie, dan voel ik de tranen al opkomen", zegt ze. "Ik kan ook huilen als ik me gewoon niet goed voel, zonder dat ik weet waarom. Of als ik een slecht cijfer heb gehaald en aan mijn docent moet uitleggen waarom. Of gewoon, als ik ruzie heb met mijn ouders. Ik ben gewoon een huilebalk."
Allereerst even wat basisinformatie over huilen, want niet alle tranen zijn hetzelfde. Volgens Christle huilen we om drie redenen. We hebben basale tranen nodig om onze ogen vochtig te houden. Dit heeft niks met emotie te maken, met elke knipper van je ogen leg je simpelweg een beschermlaagje over je oog. De andere waterlanders komen vanuit een reflex: als je een vuiltje in je ogen hebt of bij het snijden van een ui bijvoorbeeld, dan sturen je hersenen een signaal naar de traanklier: even schoonspoelen die boel.
Als laatste huilen we om emotionele redenen. "Als je emotioneel bent, zet je ook die traanklier aan het werk", zegt Ad Vingerhoets, hoogleraar emotie en welbevinden aan de Universiteit van Tilburg, dé huilexpert van Nederland. "Het is dezelfde klier, maar het startsignaal is anders. Bij reflextranen komt het signaal vanuit het oog zelf, er is een vuiltje geconstateerd. Bij emoties komt het signaal vanuit het emotionele brein."
Huilen = hulp nodig
Om meteen een cliché de wereld uit te helpen: we huilen niet omdat het oplucht. We huilen om de mensen om je heen een signaal te geven dat je hulp nodig hebt. "De opluchting zit ‘m in de reactie van anderen. Met huilen wil je dat anderen een arm om je heen slaan. Door het begrip van anderen, voel jij je beter." En dat lucht op, maar dus niet het tranendal zelf.
Het hangt wel van de situatie af hoe je omgeving reageert. Mensen die vaak huilen, bijvoorbeeld omdat ze in een depressie of burn-out zitten, geven aan dat ze bijna nooit opluchting voelen na een huilbui. Er wordt door hun omgeving dan ook minder troostend op hen gereageerd, omdat het te vaak gebeurt.
De waterlanders liggen vooral aan de oppervlakte bij een gevoel van machteloosheid en hulpeloosheid. Vingerhoets: "De belangrijkste uitlokkers van overweldigend verdriet zijn als je iemand verliest, je relatie uit is of als je heimwee hebt." Natuurlijk huilen mensen ook van geluk of tijdens een goed potje schaterlachen. "Maar dit zijn denk ik reflextranen. Bij lachen, maar ook bij gapen en overgeven komt er vanuit de spieren rondom het oog druk op de oogbal, die de zenuwen van de reflextranen stimuleren."
Sommige mensen huilen ook bij (sport)overwinning van hun kind of hun favoriete voetbalploeg. "Er is nieuw onderzoek bezig naar waar mensen door worden geraakt", zegt sociaal psycholoog Disa Sauter van de Universiteit van Amsterdam. "Mensen huilen ook als positieve reactie op iets, vaak als het emotioneel intens is." Dit kan zijn als je je identificeert met iets waar je zelf midden in zit, bijvoorbeeld je bent net moeder geworden en ziet een schattig babyfilmpje. Maar dus ook na een zenuwslopende finale van het Nederlandse team tijdens het EK voetballen.
Huil met mate
Veel mensen denken dat af en toe een potje janken goed is, dat je dan beter in contact staat met je emoties. Maar dat blijkt niet uit onderzoek. Hoogleraar Vingerhoets: "We hebben 500 mensen die zeiden nooit te huilen vergeleken met 'normale huilers'. Er zat geen verschil in hoe goed mensen zich voelden, maar mensen die normaal huilden, bleken wel meer empathie te hebben en voelden zich meer verbonden met anderen."
Mensen die moeite hebben hun emoties te tonen, kunnen kil overkomen. Maar het hoeft dus zeker niet slechter met hen te gaan. Te veel huilen is ook niet goed. Sauter: "In sommige gevallen huilen mensen uitzonderlijk veel. Je vraagt dan veel van je omgeving, die daar na een tijdje niet altijd meer troostend en hulpbehoevend op reageert."
Toch verbinden tranen wel. Dit geldt alleen als anderen de tranen als gepaste reactie zien op de situatie. Als je vader net is overleden en je huilt op het werk, dan zullen collega’s dat begrijpen. Maar als je tranen voelt opwellen uit frustratie door een irritante collega of de hoeveelheid werk, dan kun je op minder begrip rekenen.
'Als je lastige emoties als angst en verdriet niet kunt voelen, kun je ook de fijne gevoelens niet echt voelen'
Linda (50) heeft onlangs pas geleerd haar emoties goed te uiten. "Het grootste gedeelte van mijn leven heb ik nauwelijks gehuild. Mensen die bij een film hun tranen de vrije loop lieten, vond ik maar vreemd. Hoe kon iemand zich zo kon laten gaan?"
Nu is ze erachter gekomen dat ze als kind nooit goed heeft leren omgaan met emoties. "Nadat ik vastliep in mijn leven – alles beredeneren met mijn hoofd ging niet meer - namen mijn emoties de regie over en kon ik weer voelen. Voor het eerst kon ik ook weer huilen."
En dat heeft haar veel gebracht. "Als je lastige emoties als angst en verdriet niet kunt voelen, kun je ook de fijne gevoelens als liefde en blijdschap niet echt voelen. Emoties zijn signalen dat er iets gebeurt in je leven. Als ik die emoties nu toelaat, en ze op een gezonde manier uit, voel ik me stukken beter."
Klopt het dat vrouwen vaker hun tranen moeten drogen dan mannen? "Westerse vrouwen huilen inderdaad vaker en langer dan mannen", zegt Vingerhoets. Mannen huilen volgens hem 0 tot 1 keer per twee maanden. Vrouwen 2 tot 5 keer per maand.
Dit heeft volgens hem verschillende redenen. "Vrouwen komen meer in aanraking met emotionele prikkels. Ze kijken vaker naar tranentrekkende films en lezen meer sentimentele boeken." Maar ook hun beroepskeuze maakt het verschil. "In de verzorging en verpleging heb je sneller met intense emoties te maken te maken dan in de bouw."
Meer testosteron = minder tranen
Veel wetenschappers denken dat hormonen een belangrijke rol spelen, al is dat moeilijk aan te tonen. Testosteron zou bijvoorbeeld een remmende invloed op de traanbuis hebben. "Het lijkt erop dat mannen die ouder worden, makkelijker huilen. Dit lijkt te komen door een daling van het testosteron. Je zou kunnen stellen: hoe meer testosteron, hoe minder makkelijk mannen huilen." Dit bevestigde schrijver en filosoof Maxim Februari vorig jaar in het tv-programma Zomergasten. Hierin vertelt hij over zijn transitie van vrouw naar man. Sinds hij testosteron gebruikt, kan hij veel minder makkelijk huilen.
Bij overweldigend verdriet, zoals een scheiding, overlijden of heimwee, is het verschil tussen mannen en vrouwen niet zo groot. Bij crisis- of conflictsituaties wel. "Stel de auto houdt ermee op of er is ingebroken. Dan gaan mannen uit machteloosheid vaker vloeken of agressief gedrag vertonen, vrouwen vaker huilen."
Over de hele wereld wordt huilen verbonden aan verdriet. Sociaal psycholoog Sauter: "Er zijn geluidsfragmenten opgenomen van huilende mensen in Namibië en Engeland. Daarna lieten ze die fragmenten in beide landen horen en vroegen de onderzoekers: wat voelt deze persoon? Zowel de mensen uit Namibië als uit Engeland herkenden de overkoepelde emotie: verdriet." Ook deed Sauter onderzoek bij mensen die doof werden geboren. "Zij maken als ze verdrietig zijn hetzelfde soort geluid als mensen die kunnen horen." Dit verklaart dat het principe huilen is aangeboren.
Kijken als iemand huilt
Hoeveel we huilen en of dat overal in de wereld even geaccepteerd is, verschilt per culturele normen en waarden. Sauter: "Hier speelt aangeleerd gedrag een rol. In Oost-Azië leven mensen meer in een groepscultuur. Je eigen emoties nemen dan de sociale ruimte van de groep in beslag, die uit je dus minder snel."Maar in een individualistische cultuur, zoals Amerika, worden mensen juist aangemoedigd zich zo goed mogelijk persoonlijk te uiten. Hier kan makkelijk worden gehuild.
En hoe je er dan uitziet, daar heeft Heather Christle wel een omschrijving voor: "Sommige mensen kunnen zo mooi zachtjes wenen, maar na een potje goed janken zijn de meeste mensen gewoon lelijk, hun gezicht lijkt niet meer op dat wat je kent, er is weinig ruimte meer over voor hun ogen. Of ze zien eruit alsof ze in elkaar zijn geslagen. Maar als iemand huilt, dan kijken we. Ik kijk."