Meer vragen en noodkreten: 'De geweldpleger is nu altijd thuis'

Hilde Bakker, senior-adviseur aanpak huiselijk en seksueel geweld bij Movisie, ziet het met lede ogen aan: bij de Kindertelefoon en chatfuncties van opvangvoorzieningen voor vrouwen komen deze dagen veel meer vragen én noodkreten binnen over onveilige situaties thuis dan normaal het geval is. 

"Professionals proberen wel contact te houden met gezinnen waarvan bekend is dat er psychiatrische, verslavings- of andersoortige problematiek speelt, maar dat is in deze situatie niet altijd even gemakkelijk. Een groot aantal gezinnen verdwijnt van de radar omdat leerkrachten op dit moment letterlijk meer op afstand zijn. Soms lukt het daardoor zelfs helemaal niet om contact te krijgen met sommige kinderen of hun ouders. De cijfers over het stijgend aantal meldingen van huiselijk geweld zijn nog niet eenduidig, misschien omdat professionals de gezinnen minder vaak zien. En wellicht is het lastiger voor slachtoffers om Veilig Thuis of de politie te bellen, omdat de geweldpleger nu altijd in huis is."

Risico op spanningen en geweld

Nu kinderen meer thuis zitten omdat ze niet meer naar school, sport en andere sociale activiteiten kunnen, en volwassenen niet meer werken of thuis moeten werken en minder ontspanningsmogelijkheden buiten de deur hebben, loopt het risico op spanningen en geweld op. Bakker: "Lichamelijke en psychische mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik, maar ook het getuige zijn van geweld tussen de ouders zijn dan vormen van kindermishandeling en partnergeweld die ontstaan of verergeren als gevolg van toenemende frustraties en spanningen omdat de mogelijkheden om naar buiten te gaan, anderen te ontmoeten of buitenshuis te sporten grotendeels zijn weggevallen."

De zorgen om deze situatie komen niet alleen vanuit zorgverleners, politie en justitie, ook burgemeesters roepen burgers op om extra alert te zijn op signalen van huiselijk geweld. Eén van de eersten die dat deed was de burgemeester van Arnhem, Ahmed Marcouch: "Iets wat niet verandert, is huiselijk geweld. Slachtoffers zitten in een val waar ze niet uit kunnen. Ze kunnen niet ontsnappen aan mishandeling, misbruik of verwaarlozing", zo schreef hij in een bericht op sociale media. De boodschap is: let op elkaar, juist bij vermoedens van huiselijk geweld. En kom in actie als je denkt dat het niet goed gaat in een gezin, bijvoorbeeld door je zorgen bespreekbaar te maken of door ouders te ontlasten.

Al weken niet online

Bakker: "Hulpverleners kennen vaak de gezinnen waar huiselijk geweld aan de orde is of waar risico op ontsporing dreigt. Maar op dit moment is het - vanwege de mogelijke kans op besmetting - niet of minder mogelijk om fysiek contact met deze mensen te onderhouden. Dat houdt in dat het juist nu belangrijk is om te realiseren wat wij zelf, als buren, vrienden of familie eventueel kunnen doen als we weten dat er in een gezin geweld voorkomt, of wanneer de kans op geweld hoog wordt ingeschat. Wanneer je vraagtekens hebt over een bepaalde thuissituatie waarvan je vermoedt dat het wel eens mis kan lopen, kun je bijvoorbeeld vragen: 'Hoe gaat het?' 'Redden jullie het wel?' Niet op een beschuldigende manier, maar om even te laten zien dat je snapt dat de situatie ingewikkeld is. Je kunt voorstellen om samen een wandeling te maken, of het kind in kwestie even mee te nemen voor een wandeling, om de druk even van de ketel te halen. Of bied aan dat je gebeld mag worden als de ander even van zich af wil praten." 

Elke vorm van 'sociale controle' is dus echt heel erg belangrijk in deze situatie. Zelfs in gezinnen waar eerder geen sprake was van huiselijk geweld, kunnen de spanningen in deze uitzonderlijke tijd oplopen, en daardoor kan er ontsporing dreigen. Juist nu is het belangrijk dat kinderen weten dat ze naar de Kindertelefoon kunnen bellen of chatten, als ze tenminste de beschikking over een telefoon hebben. Mocht dat niet lukken, dan kunnen ze proberen om hun juf of meester om hulp vragen. Andersom blijven ook de scholen proberen om contact te leggen met de gezinnen waarvan de kinderen al weken niet online zijn geweest voor hun lessen."

"Voor slachtoffers van huiselijk geweld is hun huis vaak al een gevangenis, in deze tijd van sociale isolatie sluit het web zich helemaal rond deze gezinnen", gaat Bakker verder. "Alleen al in Nederland worden jaarlijks tientallen vrouwen door hun (ex-)partner vermoord. Hoewel bij het zogenaamde 'gewone partnergeweld' zowel mannen als vrouwen slachtoffer kunnen zijn, is het geweld tegen vrouwen veel heftiger en langduriger en zijn ook de gevolgen ernstiger van aard. Daarom is het ook belangrijk om te communiceren dat, ondanks deze intelligente lockdown de locaties voor vrouwenopvang gewoon open blijven. Vrouwen, en ook mannen kunnen bellen naar Veilig Thuis, want ook de risico’s op partnergeweld nemen toe."

"Uit meerdere onderzoeken blijkt dat in het gros van de gevallen de vrouw het slachtoffer is, maar de pleger van partnergeweld kan natuurlijk zowel de man als de vrouw zijn. Het gaat hierbij om opzettelijk geweld en/of partnerterreur, gericht op controle over de partner. Bedenk dat hoe korter een situatie van huiselijk geweld duurt, des te minder kans op trauma’s. Als je er snel bij bent, is lichte ondersteuning gelukkig vaak al voldoende om een gezin weer op het goede spoor te brengen."

'Leraar heeft belangrijke rol'

Minister Slob van Onderwijs heeft de Kamer een brief gestuurd waarin hij uit de doeken doet wat er gedaan wordt voor de veiligheid van kinderen en de toegankelijkheid van onderwijs voor kinderen die thuis geen veilige basis hebben."Bij het signaleren van huiselijk geweld en kindermishandeling blijft de leraar een belangrijke rol spelen", zegt hij hierin. Volgens de minister is onderwijs in een schoolse setting voor kwetsbare groepen kinderen van cruciaal belang. Hij ziet dat er al veel scholen en gemeenten begonnen zijn om kinderen en jongeren op dit vlak te helpen. "In aanvulling hierop heb ik met betrokken partijen afspraken gemaakt die het mogelijk maken deze groep in alle gemeenten waar het nodig is te gaan helpen. In specifieke gevallen kan in deze periode opvang, onderwijs en begeleiding buitenshuis nodig zijn. Dat is toegestaan."

Overigens hoeft niet in alle gevallen de oplossing in de school te worden gerealiseerd. Slob heeft met de gemeenten afgesproken dat zij het initiatief nemen om tot oplossingen op maat te komen. Veilig Thuis, de Raad voor de Kinderbescherming en gecertificeerde instellingen (bijvoorbeeld gezinsvoogden) kunnen een belangrijke rol spelen bij het identificeren van de kinderen met een (mogelijk) veiligheidsrisico.