Sociale druk & schaamte bij borstvoeding: 'Wees mild voor jezelf'

Een ontplofte inbox had ik, nadat Evajinek.nl-collega Lizzy van Hees mij voor de rubriek Het zalig falen had geïnterviewd over mijn recent verschenen boek Ik denk dat ik het wel kan. Ik vertelde Lizzy tijdens dat interview hoe hard ik had gefaald met het geven van borstvoeding. Door de reacties die ik kreeg, besefte ik dat er náást de lichamelijke klachten die als gevolg van borstvoeding kunnen ontstaan (ontstekingen, kloven, overproductie) ook een groot emotioneel aspect aan zit. Vrouwen ervaren sociale druk of hebben last van gevoelens van schuld of schaamte. Wat kunnen we doen om deze jonge moeders te helpen? Ik vroeg het diverse experts uit verschillende disciplines.

Het beste voor je baby

Om te beginnen bij het begin: 'Borstvoeding is de beste voeding voor je baby', dat is de boodschap die je als jonge moeder van alle kanten te horen krijgt. Via zorgprossionals, online en zelfs via de verpakkingen flesvoeding. Nederland onderschrijft de WHO Borstvoeding Code, die onder ander reclame op flesvoeding (en flessen en speentjes) verbiedt om zo borstvoeding te stimuleren. Dat kan ertoe leiden dat moeders, zoals ik, zich schuldig voelen als het hen niet lukt 'het beste voor de baby' te geven.

Hoe zit dat nou met borstvoeding, is die echt zoveel beter dan de flesvoeding? Ik vroeg het universitair docent en gezinspedagoog Lenny van Rosmalen, die zich bezighoudt met historisch en hedendaags opvoedadvies. Zij schetst een iets genuanceerder beeld: "Een logische gedachte is dat melk geproduceerd door je lichaam gezonder is dan die uit de fabriek. Maar als je het wetenschappelijk bekijkt, kun je alleen vaststellen dat borstvoeding iets beschermender werkt tegen ziektes en aandoeningen als eczeem en darminfecties. We hebben het dan over enkele procenten. Het is moeilijk goed onderzoek te doen: je kunt geen homogene groep samenstellen die je in tweeën kunt splitsen, waarbij de ene helft borstvoeding geeft en de andere helft flesvoeding. Bovendien kun je nooit alle externe factoren meenemen, zoals het soort ouders waarmee je te maken hebt. Onderschat ook niet wat er gebeurt tijdens een voeding. Als een moeder borstvoeding geeft, maar bij elke voeding pijn ervaart, zorgt dat iedere keer voor een stressvolle gebeurtenis. Is in dat geval borstvoeding nog altijd beter dan de fles?"

Niet goed wetenschappelijk onderbouwd

Dat is precies wat dit soort onderwerpen binnen de pedagogiek zo ingewikkeld maakt, legt Van Rosmalen uit. "Ik heb veel onderzoeken bestudeerd, en er is maar één substantieel onderzoek, uit Wit-Rusland, waarbij het gelukt is een relatief homogene groep samen te stellen van meer dan 16.000 vrouwen die in de kraamkliniek met borstvoeding begonnen. De helft van deze vrouwen kreeg ondersteuning met voeden en werd aangespoord om vooral lang met borstvoeding door te gaan, waardoor er een groep ontstond die significant meer borstvoeding gaf dan de andere groep. Uit dat onderzoek bleek dat er een aantal gezondheidsvoordelen waren bij baby's die de borst kregen, maar na de eerste twaalf maanden was het verschil verwaarloosbaar. Wat overbleef, was het IQ van de kinderen toen ze naar school gingen: dat lag voor borstgevoede kinderen zo'n 6 punten hoger dan dat van flesgevoede kinderen. De onderzoekers gaven echter aan dat ze niet konden aantonen dat dit aan de samenstelling van de voeding lag, en dat het goed mogelijk was dat het te maken had met de fysieke en sociale kanten van borstvoeden. Ook wordt borstvoeding vaker op verzoek gegeven, waardoor een kind wellicht leert dat zijn signalen effect hebben. Maar je moet je hier niet blind op staren. Kinderen die worden voorgelezen scoren bijvoorbeeld ook al snel een aantal IQ punten hoger."

In de mode

Volgens van Rosmalen is het geven van borstvoeding de afgelopen eeuwen vooral een kwestie van mode en maatschappelijke ontwikkelingen: "Vóór 1900, toen er nog geen goede flesvoeding beschikbaar was, huurden moeders uit de hogere klassen vaak een zoogster (een zogeheten 'min') om de baby te voeden. Rond 1900, en in de jaren vijftig van de vorige eeuw, was borstvoeding absoluut niet populair. Men vond het ordinair en ouderwets en was blij met de uitvinding van flesvoeding. In de jaren dertig en de jaren zeventig was juist borstvoeding weer in. Feministen vonden de fles een uitkomst, nu heeft borstvoeding weer de voorkeur."

Ook het advies van het WHO verandert in de loop der jaren en geldt bovendien wereldwijd. Van Rosmalen: "Toen veel moeders in ontwikkelingslanden flesvoeding gingen geven omdat ze door advertenties en de hogere kosten de indruk kregen dat dat beter was voor hun baby, ging de babysterfte enorm omhoog, omdat flesvoeding daar werd gemaakt met vervuild drinkwater. De WHO heeft toen gezegd: je moet zes maanden uitsluitend borstvoeding geven, en het liefst twee jaar doorgaan met borstvoeden. Dat is nu leidend wereldwijd advies, maar flesvoeding is hier met ons schone drinkwater natuurlijk een heel ander verhaal dan in ontwikkelingslanden."

Zelfopgelegde druk

Naast sociale druk krijgen vrouwen ook te maken met druk die ze zichzelf opleggen, merkt Evelyne Thelen in haar praktijk. Zij is, samen met Dominique Hegtermans, eigenaar van Colouryourcloud. Beiden begonnen als verloskundigen, begeleiden ze vrouwen die een traumatische bevalling hebben gehad en helpen ze vrouwen die moeite hebben met hun nieuwe rol als moeder. Thelen: "Vrouwen ervaren naast sociale druk vanuit de media, (zorg)professionals en het consultatiebureau óók druk die ze zichzelf opleggen. Sommige moeders willen coute que coute borstvoeding geven, zelfs als de vellen erbij hangen. Als ze besluiten te stoppen, krijgen ze last van schuldgevoel en schaamte. Ik spreek veel moeders die het niet met anderen durven te bespreken, hooguit met een vriendin die al is gestopt met borstvoeding.

Als het op het moederschap aankomt, zijn dingen vaak zo zwart-wit. Borstvoeding is misschien het beste voor je baby, maar dat betekent niet automatisch dat je geen goede moeder bent als je een flesje geeft. Het beeld dat kan ontstaan bij jonge moeders, is: het is het beste voor mijn kind en ik wil de allerbeste moeder zijn, want dan slaag ik. Als dat mislukt, als dat plaatje niet meer klopt, raken vrouwen van slag. Het vervelende is dat ze niet altijd de juiste hulp vinden. Wat ik regelmatig hoor, is dat lactatiekundigen vrouwen die problemen ervaren niet op hulpverlening willen wijzen, omdat ze bang zijn dat die vrouwen dan het advies krijgen om te stoppen met borstvoeding. Shocking vind ik dat."

Acute stressfase

Wat veel vrouwen ook niet weten, is hoe intensief die eerste periode van het moederschap is. Thelen: "De eerste zes weken na je bevalling zit je in een acute stressfase. Je brein is overcooked van de bevalling en alles wat er gebeurd is. Na die periode neemt die stress af, je komt dan weer wat meer 'bij zinnen'. Dat is de ideale periode om te bekijken of de blueprint die jij in je hoofd van het moederschap had gemaakt overeenkomt met de realiteit. Het levert stress op als je jezelf door de bril van verwachtingen die je van jezelf in de rol van moeder had, blijft bekijken."

Thelen raadt aan hulp te vragen als je die nodig hebt. "Het is fijn als iemand die je vertrouwt, bijvoorbeeld je partner, meekijkt met hoe het gaat. Iemand die meerdere oplossingen voor problemen kan aandragen, zodat je het gevoel krijgt dat je iets te kiezen hebt. Want het idee dat je geen keuze hebt, maakt je machteloos." Ook vertelt ze dat het slim is van tevoren een plan te maken, net als een bevalplan, waarin je heel concreet maakt: wat ga je doen als je last krijgt van slaapgebrek of pijn bij voeden? "Maak een lijst met mensen die je kunnen helpen. Wie kan een wandeling maken met de baby of een soepje voor je koken? Noteer dat, met telefoonnummers en al. Liefst al tijdens de zwangerschap, dan hoef je daar niet meer over na te denken als het je even teveel wordt. Het is heel fijn dit soort dingen niet te hoeven bedenken als je stress hebt en daar niet goed uitkomt."

Een beetje meer humor, a.u.b

Presentatrice Sofie van den Enk en journalist Eva Munnik schreven het boek De melkfabriek. Het is een geweldig handboek over borstvoeding vol nuttige informatie, de problemen waar je tegenaan kunt lopen én de oplossingen daarvoor, in een prettige stijl geschreven. Van den Enk: "We krijgen berichten van vrouwen die tegen het gevoel aanlopen dat borstvoeding de heilige graal van het verse moederschap is. Alsof een zwangerschap en een bevalling nog niet genoeg zijn om uit te drukken dat je er moeite voor wilt doen je kind een goede start te geven. Ik miste zelf heel erg relativering en humor als het om borstvoeding gaat. Dat zijn nou echt twee dingen die enorm onder druk staan als de hormonen door je lijf razen."

Munnik: "70 procent van de vrouwen begint met borstvoeding. Wij zijn pro-borstvoeding, anders zouden we er geen boek over schrijven. Maar wat ons dwars zat, is dat de informatie die wij vonden erg gericht leek op de moeders die per se willen borstvoeden en lang ook, niet op de (grote meerderheid van) de vrouwen die het willen proberen, maar niet ten koste van alles. De gemiddelde vrouw die begint met borstvoeden en meer een 'ik zie wel hoe het gaat'-instelling heeft. Die geen behoefte heeft aan al te fanatieke informatie waarbij flesvoeding als vreselijk wordt gezien."

Hoe hebben zij, als die gemiddelde vrouw, borstvoeding zelf eigenlijk ervaren? Van den Enk: "Zelf vond ik borstvoeding geven leuk, en na een tijdje (een maand ongeveer) makkelijker dan ik een fles had gevonden. Maar het is een handigheidje dat je echt onder de knie moet krijgen. Het voelde natuurlijk, maar dat betekent niet dat het vanzelf ging. Bij je tweede kind is het als dansen met een heel ervaren danspartner, en dan ben jij als moeder de ervaren danspartner."

Wees mild

Hebben de auteurs tips voor vrouwen die borstvoeding geven, en die bijvoorbeeld schuldgevoel krijgen als ze ermee willen stoppen? Van den Enk: "Wees, en dat geldt eigenlijk voor alles met dat verse moederschap, mild voor jezelf. Ga mee op de golven van wat goed voelt voor jou en sluit je af voor de mening van andere moeders, of die ene lactatiekundige met haar blog. Ga je eigen weg, vaar op je eigen kompas. Vertrouw erop dat wat jij doet, goed is. En dat als je wilt stoppen, er vanzelf een moment komt, een soort natuurlijk signaal tussen jou en je kind, dat je het goed kunt afronden. Maak er dan een mooi afscheid van, of dat na een week, half jaar of na een jaar is: je hebt iets heel bijzonders gedaan. Dan is het toch oké? Je kan bijvoorbeeld iemand vragen om een foto te maken van je laatste voeding, dan sluit je het moment bewust af."

Munnik: "Dat is fantastisch, maar als je het kut afsluit, ook prima! Laat het gaan. Er gaan zoveel dingen vervelend zijn aan het krijgen van een kind, je gaat zo vaak falen. Het is niet altijd mooi en perfect. Soms is het moederschap gewoon niet leuk. Het enige wat je kunt doen, is goed voor jezelf zorgen. Want als je voor jezelf zorgt, zorg je ook voor je kind. Dat lijken we wel niet te willen horen, of niet willen geloven. Als je wilt stoppen, puur voor jezelf, is dat ook oké. Het moederschap is niet alleen kijken naar je kind, maar ook kijken naar jezelf."

Blije moeder, blije baby

Kortom: staar je niet blind op mening of het advies van anderen als het niet voor je blijkt te werken of tegen je gevoel indruist, schakel hulp in van mensen die je vertrouwt, kijk af en toe met een knipoog naar je situatie en zorg goed voor jezelf. Want bovenal geldt, hoe cliché ook: blije moeder, blije baby. Zet 'm op!