'Iedereen is wel eens eenzaam, dus praat erover'

Eind september presenteerde het CBS nieuwe cijfers over eenzaamheid in Nederland en de eerste week van oktober was het, niet geheel toevallig, de Week tegen Eenzaamheid. In de artikelenreeks Eén tegen eenzaamheid besteden we in samenwerking met de Rijksoverheid aandacht aan dit belangrijke thema. Want wat is eenzaamheid precies? Hoeveel komt het voor? Wat is de impact ervan? En waarom vinden we het zo lastig om erover te praten?

In dit eerste artikel spreken we Eric Schoenmakers, hij is onderzoeker en docent op de Fontys Hogeschool en houdt zich al bijna vijftien jaar bezig met het onderwerp eenzaamheid. Zijn belangrijkste boodschap? “Iedereen is wel eens eenzaam (geweest), dus praat erover. Alleen dat kan al een groot verschil maken.”

Eenzaamheid neemt toe

Uit de nieuwste cijfers van het CBS blijkt dat 32% van de mensen ouder dan vijftien jaar zich in 2021 enigszins eenzaam voelde en 11% zelfs sterk eenzaam. In 2019 deed het CBS ditzelfde onderzoek en kwamen deze cijfers uit op respectievelijk 26 en 9%. Een stijging in beide categorieën dus. Schoenmakers vindt het belangrijk om hierbij aan te geven dat de antwoorden in een dergelijk onderzoek altijd een momentopname zijn. “Mensen vullen bij zo’n enquête in hoe ze zich op dát moment voelen, maar dat kan een dag later heel anders zijn. Dat geldt ook voor eenzaamheid: iemand kan dit langere tijd ervaren, maar ook slechts tijdelijk. En iemand kan zich een beetje eenzaam voelen, of heel erg.” 

Hoewel eenzaamheid een subjectieve beleving is, ervaren deze mensen volgens Schoenmakers in alle gevallen een gemis en is eenzaamheid iets dat pijn doet.

Maatschappelijke gebeurtenissen

De toename van Nederlanders die eenzaamheid ervaren kan goed toe te schrijven zijn aan de coronapandemie en alle bijbehorende gevolgen. ”De enquêtes zijn immers afgenomen in 2021, toen we nog volop te maken hadden met corona en alles wat daarbij hoort. We zullen de komende jaren zien of deze toename blijvend of tijdelijk is.”, zegt Schoenmakers.
Grote maatschappelijke gebeurtenissen, zoals een pandemie, kunnen namelijk een trigger zijn voor eenzaamheid omdat ze grote impact hebben op je dagelijkse en sociale leven. Zo kan een economische crisis eenzaamheid ook bevorderen, bijvoorbeeld omdat je geen geld meer hebt om je hobby’s uit te oefenen.

Persoonlijke gebeurtenissen

Naast zulke maatschappelijke gebeurtenissen zijn persoonlijke gebeurtenissen ook een oorzaak van (tijdelijke) eenzaamheid. “Bijvoorbeeld wanneer je je partner, een vriend of baan verliest. Maar ook leuke dingen, zoals een nieuwe baan of een verhuizing naar een andere stad kunnen je een gevoel van eenzaamheid geven.”
Bij al deze gebeurtenissen verandert je sociale omgeving en dat kan er volgens Schoenmakers voor zorgen dat je even minder goed in je vel zit. “De nieuwe omgeving zorgt ervoor dat je opnieuw op zoek moet naar wie je precies bent en wie er belangrijk voor je zijn en daardoor kun je je alleen voelen.” En hoewel het misschien niet zo voelt, heeft dat gevoel ook een functie: “Het is een signaal dat er iets niet helemaal is zoals het moet en hopelijk zet het je aan tot denken over wat je precies mist en wat je hieraan kunt doen.”

Kwaliteit boven kwantiteit

Mensen missen niet per definitie véél vrienden of contacten wanneer ze eenzaamheid ervaren. “Ik denk dat het vaak veel meer om de kwaliteit van de contacten gaat in plaats van de kwantiteit. Dus in het type relaties dat je hebt en de verbinding die je voelt. En als het wel om het aantal gaat, dan gaat het vaak meer over hoe vaak en lang je de mensen ziet. Maar er zijn natuurlijk ook mensen die echt heel weinig contacten hebben en zich daardoor eenzaam voelen.”

Veertien sigaretten per dag

Uit onderzoek is gebleken dat de gezondheidseffecten van eenzaamheid te vergelijken zijn met die van zware obesitas of het roken van veertien sigaretten per dag. “Dat komt omdat we stress ervaren wanneer we ons eenzaam voelen. Die stress bouwt zich meer en meer op in ons lichaam en kunnen we niet kwijt. Dat heeft heel veel invloed op ons lijf. Hierdoor vergroot eenzaamheid bijvoorbeeld de kans op hart- en vaatziekten.” Daarnaast -en veel eerder al- heeft stress invloed op je gemoedstoestand: als je je eenzaam voelt, ben je waarschijnlijk minder gelukkig.

Wat mis je precies?

Alle reden dus om er iets aan te doen wanneer je je regelmatig of langere tijd eenzaam voelt. Maar hoe pak je dat aan? Volgens Schoenmakers is de eerste stap om vast te stellen wát je precies mist: “Mis je contacten om leuke dingen mee te doen? Of mis je intimiteit? Dat zijn twee heel verschillende dingen, die ook om een heel verschillende aanpak vragen.
Maar het kan ook zijn dat je iets heel anders mist, zoals zingeving of je nuttig voelen na je pensioen. ”
Om hierachter te komen kan het erg helpen om met iemand te praten. “Dat kan met een zorgverlener zijn, maar dat hoeft niet. Ook door gewoon te praten en ervaringen uit te wisselen met iemand die je kent, kom je soms tot nieuwe inzichten.”

Verwachtingen

Vervolgens is het volgens Schoenmakers belangrijk om na te gaan of de verwachtingen die je hebt realistisch zijn. “Voor mijn onderzoeken neem ik regelmatig interviews af en ik zie dat vooral jongeren de lat voor zichzelf soms erg hoog leggen en hoge verwachtingen van het leven hebben. Maar misschien heb je wel veel minder nodig dan je denkt en kan het bijstellen van je verwachtingen al een groot verschil maken.”

Praten is de sleutel

Als je er dan achter bent wat je precies mist, is de volgende stap om er iets aan te doen. Ook dan is praten volgens Schoenmakers de sleutel. “Eenzaamheid is helaas niet iets waar we gemakkelijk over praten, omdat we onszelf hebben aangeleerd dat we altijd gelukkig moeten zijn. Dat kan natuurlijk niet: af en toe boos, verdrietig of eenzaam zijn hoort erbij. Dat zul je ook merken als je er met anderen over praat. Iedereen voelt zich namelijk wel eens eenzaam, je bent echt niet de enige. En iemand kan je ook pas helpen als diegene weet hoe jij je voelt. Dus bespreek je gevoelens van eenzaamheid, dan kun je samen de volgende stappen ondernemen.”

Meer lezen over eenzaamheid en wat je eraan kunt doen? Op Eén tegen eenzaamheid vind je nog veel meer informatie, tips en persoonlijke verhalen.

Dit artikel is tot stand gekomen in opdracht van de Rijksoverheid en valt buiten de redactionele verantwoordelijkheid van RTL Nieuws.