Hoe de havermelkelite de stad om zeep helpt: 'Het is een speeltuin voor de rijke middenklasse'

Ze rijden rond op e-bikes van duizenden euro's, halen peperduur zuurdesembrood bij ambachtelijke bakkers en drinken natuurlijk veel cappuccino met havermelk, in Instagramfähige koffietentjes. Jonas Kooyman, zelf geboren en getogen Amsterdammer, zag ze langzaam zijn stad overnemen.

"In het staartje van de financiële crisis zag je vooral hipsters in de stad", herinnert hij zich. "Mannen en vrouwen met racefietsen, moestuintjes, tatoeages, zelfgetimmerde meubels en van die hangpeertjes aan het plafond. Het was een tijd waarin de jonge mensen van toen werden gezien als een verloren generatie. Veel bedrijven waren failliet gegaan, er was geen werk, en de esthetiek in de stad was er een van armoede. Je at op industriële locaties, waar ze groenten uit eigen moestuin serveerden."

Maar zo halverwege het afgelopen decennium zag hij iets veranderen. "Met het aantrekken van de economie en de woningmarkt, veryupten buurten en nam een andere groep de plaats van de hipster in." Die groep noemt hij de havermelkelite: veelal academisch geschoolde twintigers en dertigers, soms ook veertigers, die in de grote stad wonen en veel belang hechten aan smaak en status. 

"Ze hebben hun eigen culturele codes en zijn heel erg bezig met eten, drinken en de laatste trends. Het zijn over het algemeen mensen die links-progressief stemmen en die beroepen uitoefenen die twee generaties geleden nog niet bestonden. Ik noem ze ook wel de voetsoldaten van de gentrificatie."

Aesop-zeep tot Maldon-zout

Als een soort chroniqueur van de tijdgeest begon Kooyman, destijds nog journalist voor o.a. NRC, zijn observaties over de groep vast te leggen in een nieuwsbrief en op zijn Instagrampagina @havermelkelite. Hij publiceerde 'starterpacks' ('de huur in je buurt gaat stijgen' – enter de toypoedels, e-bikes en expats) en schreef over nieuwe statussymbolen als Diptyque-kaarsen, Maldon-zout, Dyson-föhns en Aesop-zeep. 

Het sloeg aan: zijn volgersaantallen groeiden en groeiden, Kooyman werd een van de grootste influencers van de stad en zijn term havermelkelite werd gemeengoed. "In een stad die zo razendsnel veranderde, had ik het idee dat mijn platform een bepaald houvast bood; ik analyseerde, verklaarde en bespotte immers bepaalde ontwikkelingen", schrijft hij in zijn boek De havermelkelite, dat eerder deze maand verscheen. "Toch was dat niet het enige. Mijn generatiegenoten bleken niet genoeg te kunnen krijgen van de spiegel die ik ze als de vijver van Narcissus voorhield."

Keerzijde van de decadente levensstijl

In het begin was dat vooral een humoristische, ironische en licht kritische spiegel. Maar steeds meer schemerde ook de keerzijde door van de levensstijl van de havermelkelite, waartoe Kooyman zelf inmiddels ook behoort. Gaandeweg sloeg zijn enthousiasme over het nieuwe tijdperk om in boosheid. Boosheid over hoe duur de stad is geworden, hoe egoïstisch, decadent, individualistisch, leeg, saai en steriel. 

Vooral in zijn boek komt die schaduwkant aan bod. "Deze groep zet de stad steeds meer naar haar hand", zegt hij. "Alles en iedereen begint op elkaar te lijken. Je ziet overal dezelfde roestvrijstalen tafeltjes, in elke koffiebar lijkt dezelfde Spotify-playlist op te staan en iedereen loopt op Adidas Samba's of Birkenstock Bostons. De stad verandert in een monoculturele speeltuin voor de rijke middenklasse."

En dat is niet alleen saai, vindt Kooyman, het leidt ook tot uitsluiting en verdringing van anderen. "Los van elkaar lijkt het vrij onschuldig. Wat is er mis met een smaakvol en bewust leven willen leiden? Maar als je iets onder het glanzende laagje krabt, is het wel een cultuur waar je alleen aan kunt deelnemen als je geld hebt en over het juiste culturele kapitaal beschikt, oftewel de culturele codes snapt. Alles bij elkaar is het een moeilijk te betreden vesting, waarvan de loopgracht steeds breder wordt."

9 euro voor een brood

Hartstikke mooi dat er een esthetisch ingerichte ambachtelijke bakker opent in een voormalige volksbuurt, maar hoe is dat voor de bewoners die gewend waren aan hun klassieke bakker waar ze gewoon een gezellig praatje konden maken en een brood konden kopen met een plastic sluitinkje? 

"Zij moeten ineens 9 euro neertellen voor een brood, snappen niet meer wat er wordt verkocht en kunnen misschien niet eens meer in het Nederlands bestellen, omdat er expats achter de toonbank staan. Deze oorspronkelijke bewoners herkennen op den duur hun buurt niet meer terug."

Waar zijn we met z'n allen mee bezig, denkt Kooyman regelmatig. En: hoe interessant is een stad waar alleen nog maar consultants, bankiers, contentcreators en marketingmensen kunnen wonen, omdat het voor anderen simpelweg onbetaalbaar wordt? 

"Het voelt alsof we langzaam metropolen als New York en Londen achternagaan, waar een hele rijke groep in het centrum woont en de armeren steeds meer naar buiten worden gedrukt. Ik geloof juist in een stad waar plek is voor alle groepen, een stad waar het een beetje kan schuren en bruisen. Maar daar blijft met deze levensstijl nauwelijks nog wat van over."

Kooyman omschrijft zijn boek als een aanklacht tegen de uitwassen van de lifestyle van de havermelkelite, maar waakt ervoor ze als enige schuldige aan te wijzen voor het kapotmaken van de stad. "De echt vermogenden of invloedrijken die de stad een bepaalde kant op duwen, dat zijn de politici, projectontwikkelaars en grote bedrijven." 

Status en consumptie

Maar helemaal vrijuit gaat 'zijn' groep niet. Daarom probeert Kooyman in zijn boek ook een andere manier van leven te propageren die niet alleen maar draait om status en consumptie. 

"Probeer in verbinding te blijven met de stad door niet alleen maar naar restaurants te gaan die in het bezit zijn van een keten. Laat je smaak niet bepalen door de algoritmes van TikTok en Instagram, maar kijk eens verder. Bezoek een cultureel evenement, ga naar die bruine kroeg, kook eens gewoon thuis voor vrienden, in plaats van weer een of ander trendy restaurant met gammele krukjes te bezoeken. En durf gewoon eens toe te geven dat je al die dingen die je koopt ook belachelijk duur vindt."

Ook de havermelkelite heeft niet het eeuwige leven; vroeg of laat komt dit tijdperk vanzelf weer aan zijn eind. Kooyman ziet het al afbrokkelen.

"Alles komt op en verdwijnt weer. De havermelkelite is welvarend, maar ook zij kunnen het leven in de stad straks niet meer betalen. Ik zie de eerste scheurtjes in het havermelktijdperk al ontstaan. Alleen al letterlijk, omdat havermelk op z’n retour is en mensen overstappen op erwten-, amandel- of zelfs weer koemelk." 

Kooyman aanschouwt het, duidt het, en volgt met nieuwsgierigheid wat ervoor in de plaats komt. 

Behoor jij tot de havermelkelite? 

In Kooymans boek staat een havermelkelite-checklist. Als je op vijftien van de twintig punten op de onderstaande vragenlijst 'ja' antwoordt, dan hoor jij er ook bij. 

• Woon je in de Randstad? 
• Ben je twintiger of dertiger (of vooruit, veertiger)? 
• Ben je academisch geschoold?
• Woon je in een voormalige volksbuurt? 
• Bezoek je in het weekend zuurdesembakkers?
• Drink je natuurwijn?
• Stem je links-progressief? 
• Heb je een kennisberoep?
• Lees je in het weekend de Volkskrant, De Groene Amsterdammer, NRC of Het Parool?
• Doe je aan yoga, pilates of sport je via een klasjesapp? 
• Ga je uiteten in restaurants waar shared dining de norm is? 
• Bezit je een paar Adidas Samba’s, Salomons of Birkenstocks? 
• Bezit je een pufferjas? 
• Rijd je rond op een e-bike?
• Experimenteer je met een open relatie, of daten via Feeld?
• Kom je vaker in het buitenland dan op plekken in Nederland buiten de Randstad?
• Heb je de afgelopen maand een horecalocatie bezocht omdat je die op TikTok of Instagram voorbij zag komen? 
• Bezit je een van de volgende objecten: Aesop-zeep, een Le Creuset-pan, een Dyson-stofzuiger, Maldon-zout of een Rimowa-koffer?
• Gebruik je op zijn tijd een xtc-pilletje, coke, ketamine of paddodruppels? 
• Zie je, als je bij een koffiebar in de rij staat voor een matcha of cappuccino met plantaardige melk, heel veel mensen die op jou lijken? 

De havermelkelite van Jonas Kooyman is nu verkrijgbaar (€ 22,99, Das Mag).