Seksuele voorlichting aan kinderen: 'Ga vooral niet voor het Grote Gesprek'

Ondanks mijn vrije, hippie-achtige jarenzeventig/tachtig opvoeding, werd er thuis niet over seks gesproken. Gelukkig maar. Mijn moeder kocht ooit een voorlichtingsboek voor kinderen en liet dat achteloos in mijn kamer slingeren, zo van: kijk maar of je er iets mee wilt doen. Dat boek heb ik met rode oortjes doorgebladerd en verder heb ik als kind het een en ander opgestoken van Theo en Thea, die mij kennis lieten maken met de ‘voorbibs’, tongen en ‘jeweetjewellen’.

Stiekem hoop ik het ook zo met mijn kinderen aan te kunnen pakken. Natuurlijk hebben we de basis tussen neus en lippen door besproken, praten we over de verkeringen van de kinderen en wat de grenzen van ‘je eigen lichaampje’ zijn, maar het grote gesprek hebben we nog niet met hen gevoerd. Maar ja, is dat wel wijsheid, dat losseflodderige van mij? Of moet je de boel juist heel erg bespreken met je kinderen, zoals een collega oppert als we het over dit onderwerp hebben? En als ik dan al iets bespreek met Puk (8) en Olle (5), hoe ver moet ik dan gaan? Wat vertellen we wel en niet?

Nieuwe preutsheid

Wij blijken niet de enigen te zijn die het niet goed weten. Seks blijkt nog altijd een lastig onderwerp, zo ontdekten opvoedkundigen Marina van der Wal en psychiater Bram Bakker, die samen het puber-voorlichtingsboek Vrijbewijs schreven. Zij merkten dat ouders over heel veel facetten van de opvoeding een mening hebben, maar dat seks gevoelig ligt. Sterker nog: Van der Wal is ervan overtuigd, zegt zij in het AD-artikel Ouders van nu hebben meer moeite met seksuele voorlichting, dat de komst van internet onze kijk op seks heeft veranderd tot iets afstandelijks en technisch, waardoor we preutser zijn geworden dan de generatie voor ons.

Is seksuologe Eveline Stallaart het daarmee eens? Zijn wij, moderne ouders, preutser dan onze ouders? En hoe komt dat dan? Stallaart: “Wat vaak zie in mijn praktijk is dat ouders vooral problemen ondervinden met de nieuwe aspecten van seks. Met internetfenomenen zoals sexting en online porno is er een heel nieuwe wereld bijgekomen waarvan we nog niet goed weten wat we daarmee moeten. Daarnaast is het nog steeds taboe om het als ouder met je kind over seks te hebben. Maar alsjeblieft, het is zo belangrijk om dit wel te doen. Juist nu seksualiteit, na #MeToo, en met de gevaren van internet, weer een stuk gevoeliger is geworden. Vroeger was het: pas op dat je niet zwanger wordt, nu is het: pas op dat er online geen naaktfoto’s van je rondzwerven.”

Vroeg wijs

Er zijn, zegt Stallaart, een aantal bekende valkuilen. "Het is de weg van de minste weerstand om te denken: dat leren ze wel op school. Of: de kinderen komen wel naar me toe als ze iets willen weten. Of: dan breng ik ze alleen maar op ideeën. Ouders onderschatten de leeftijd waarop kinderen de belangrijkste dingen al weten. Dan beginnen ze met voorlichting als hun kind rond de 12 jaar oud is. Kinderen zijn op die leeftijd vaak al van het meeste op de hoogte, via vriendjes, internet, school… Het gevaar daarvan is dat ze uit nieuwsgierigheid zelf gaan rondkijken en op informatie kunnen stuiten die niet voor hen is bedoeld, of die niet zo vriendelijk gebracht wordt. Daar kunnen kinderen een misplaatste terughoudendheid van krijgen, of juist te veel interesse tonen voor zaken die niet voor hen zijn bedoeld. Voorlichting geef je net voordat het nodig is, en dat is dus eerder dan de meeste mensen denken.”

Angst voor het Grote Gesprek

Volgens Stallaart hebben veel ouders moeite om de juiste toon te vinden om zo’n gesprek te voeren, en om de juiste informatie te geven. “Dat vinden ouders zo moeilijk, dat ze het gesprek dan maar helemaal uit de weg gaan. De belangrijkste indicatie om er met je kind over te praten is als je kind vragen heeft. Haak daarop in. Als je kleuter vraagt: waar komen baby’s vandaan, dan begin je niet over zaadjes en een eitje. Maar dan kun je wel vertellen: als twee mensen knuffelen, kan er één zwanger worden. Dan geef je antwoord op de vraag op het niveau van het kind. Wat je niet moet doen is dingen zeggen als: ‘Daar ben je te klein voor’, of ‘Dat komt nog wel’. Nee, neem de vraag serieus. Geef antwoord op zijn of haar niveau. Grijp zo’n vraag aan om net iets meer te vertellen dan nodig, maar ook weer op het niveau van het kind.

Wanneer begin je met die uitleg, als je er op tijd bij wilt zijn? “Je kunt dus al met kleuters een gesprek aangaan. En als kinderen zo rond de 7 zijn, wordt meer informatie belangrijk. Wat daarbij goed helpt, is een voorlichtingsboek. Zo’n boek kun je gebruiken als opening voor je kind om door te mogen vragen: ‘Lees dit een keer, en als je meer wilt weten, ben ik er voor je.’ Ga vooral niet zitten voor het Grote Gesprek. Kinderen vinden dat gênant, die lopen weg, geven weerstand. Nee, je wilt inhaken op interesses, maar vooral niet één moeilijk gesprek voeren. In zo’n boek gaan kinderen echt wel kijken. Ze zijn nieuwsgierig, alleen willen ze dat volwassenen niet laten zien. Het belangrijkste is dat kinderen voelen en weten dat ze bij hun ouders terecht kunnen, dat ze zich veilig voelen.”

In de loop der jaren kun je het zo aan blijven pakken. Stallaart: “Seks is heel intiem, en voor kinderen veelal schaamtelijk. Je wilt het er niet met je ouders over hebben, maar het is goed als de mogelijkheid er altijd wél is. Informatie moet je vooral niet op willen dringen, maar het is wel fijn als je kind weet dat het altijd bij je terechtkan en dat je er altijd bent om te helpen. Kinderen die op die manier worden opgevoed, hebben later een veiliger seksleven en maken veiliger keuzes, blijkt uit onderzoek. Een veilige basis zorgt ervoor dat je kind binnen een veilig kader opereert.

Gevaren van porno

Als kinderen in de vroege puberteit komen, kun je ze informatie opleggen, bijvoorbeeld om uit te leggen wat de risico’s van sexting en porno zijn: dat porno niet echt is, dat het niet goed is om te veel naar te kijken. Kinderen moeten weten dat porno geen voorlichting is, maar volwassen entertainment, dat is iets heel anders. Ook het beeld van vrouwen klopt natuurlijk niet, hoe vrouwen eruitzien en hoe ze zich horen te gedragen.

Wat porno voor jongeren extra schadelijk maakt, is dat ze eraan verslingerd kunnen raken. Als jongeren elke keer dat ze masturberen, bijvoorbeeld dagelijks, porno kijken, dan raakt het brein gewend aan de dopamineshot die het krijgt. Ik zie in mijn praktijk jongens die op hun dertiende veel porno kijken en die een paar jaar later niet kunnen genieten van echte seks met een meisje. ‘Brave seks met een leuk meisje’ valt in het niets bij dopamineshot van die porno.

Jongens worden daar heel onzeker van en krijgen seksuele problemen, en hebben geen idee hoe dat is ontstaan. Je kunt ervan afkicken, maar dat is vergelijkbaar aan een drugs- of alcoholprobleem. Een jong brein raakt van die porno sneller van slag. Pak je dit niet aan dan heeft het mogelijk depressies en angst tot gevolg. Zeker nu, met die lockdown, is veel porno kijken een serieus gevaar. Pornhub heeft bijvoorbeeld een flinke stijging van bezoekers en laat nu nog meer gratis zien waar je normaal gesproken member voor moet zijn.”

Goed. Praten dus. Maar wat als je als ouder daar echt te verlegen bent of het onderwerp seks niet aan durft te kaarten, om welke reden dan ook, bij je kinderen. Wat doe je dan? Stallaart: “Je kinderen een boek geven werkt fantastisch. Als je er niets bij wilt zeggen, zou je een appje kunnen sturen, of er een briefje bij kunnen doen. Het doel is dat kinderen zich bij de ouders kunnen en mogen uiten, dus er moet wel een communicatiemiddel voorhanden zijn. Een briefje, met daarop de tekst, ‘Ik heb hier een boek voor je, als je erover wilt praten of vragen hebt, kun je bij me terecht’, is al goed. Het enige belangrijke is dat je blijft zenden.

Vergeet daarbij vooral ook niet meisjes de boodschap mee te geven dat ze van seks mogen genieten. Leer ze op onderzoek uit te gaan wat ze fijn vinden. In onze maatschappij hebben vrouwen nog steeds te veel een pleasende rol. We willen nog altijd die man tevreden houden. Veel meiden hebben pijn bij het vrijen, vaak omdat ze niet genoeg opgewonden zijn maar dan toch seks hebben, dat moet echt anders. Kortom, leg een veilige basis, laat je kinderen weten dat ze bij je terecht kunnen, dan ben je al heel eind op de goede weg.”

Eveline Stallaart is seksuoloog en psycholoog en heeft een praktijk in Amsterdam, ESSH. Ze is vaste seksuoloog bij onder meer RTL Boulevard en Married at First Sight en schrijft voor verschillende magazines.

Boeken en sites over seksuele voorlichting

Voor ouders

In het boek Blozen mag vind je hoe je op elke leeftijd met je kinderen kan praten over seksualiteit. Wat zeg je wel en niet, hoe ga je om met je eigen schroom en schaamte? GZ-psycholoog Sabrina Brons geeft uitleg.

Op de blog Oh-mama vind je diverse lifestyle-onderwerpen én heel veel seks gerelateerde artikelen voor zelfbewuste moeders, geschreven door seksuologe Eveline Stallaart.

Op Seksuelevorming vind je heel veel seksuele voorlichting voor op school, maar ook voor thuis. Via deze link vind je veel informatie over hoe om te gaan met kinderen en seksualiteit en vind je een mini-cursus voor ouders.

Voor kinderen

4-7 jaar

Ik vind jou lief, een prentenboek dat antwoorden geeft op vragen over seksualiteit.

Allereerste infoboek seksuele voorlichting 4-6 jaar. De poes van Zoë en Tom heeft kleintjes gekregen. Hoe? Dat wordt uitgelegd.

5-9 jaar

Nee! maakt je kind weerbaar door het nee te leren zeggen, zonder het bang te maken voor kinderlokkers.

Eerste infoboek seksuele voorlichting 7-9 jaar geeft antwoord op al die vragen die kinderen op deze leeftijd niet durven stellen.

9-12 jaar

Ben jij ook op mij? Wat is seks, hoe verschillen jongens en meisjes, wat is verliefdheid? Leuke, grappige tekeningen met de boodschap dat seks leuk is.

Het kleine piemelboek, het vrolijke vaginaboekje: alles wat je wilt weten over de piemel en vagina.

Seks en zo, alles wat jonge tieners, van de meest verlegen tot wereldwijze, willen weten over seks.Grappig en luchtig.

Dokter Corrie geeft antwoord De welbekende dokter Corrie geeft op onorthodoxe wijze lesjes seks.

En hier vind je de Schooltv-afleveringen van De Dokter Corrie Show. Hoe leuk: ook oude afleveringen van Theo en Thea vind je online, o.a. hier.