Trippen als therapie: wat weten we over de psychedelic renaissance

De eerste keer dat Romy Andrieu (29) psychedelica gebruikte, voelde dat als een redelijk grote stap. "Ik ben altijd best wel anti-drugs geweest. Één keer heb ik een jointje gerookt, maar dat vond ik niks." Dus tot middelen met een hallucinerende werking voelde ze zich ook nooit echt aangetrokken. Tot ze via bepaalde influencers online hoorde over plant-based medicine. Ofwel: geestverruimende stoffen die in de natuur te vinden zijn. En die tot mentale doorbraken zouden kunnen leiden op het gebied van persoonlijke groei, geestelijke gezondheid en spiritualiteit. Ze besloot zich op te geven voor een begeleidde ceremonie met 'chocobliss': een chocolaatje waarin onder andere psilocybine (de werkzame stof in paddo's en truffels) wordt verwerkt. "Het was een bizarre, prachtige en levensveranderende ervaring", vertelt ze, "alsof je op reis gaat in jezelf, waarbij je antwoord krijgt op allerlei diepere vragen."

Waar ze het de eerste keer samen met zes anderen deed, onder toeziend oog van een begeleider, doet ze het tegenwoordig ook steeds vaker alleen. Wat ze vooral interessant vindt, is dat iedere reis, zoals zij het noemt, haar lijkt te bieden wat ze nodig heeft. "Je komt op een diep niveau in contact met jezelf. Soms krijg je antwoorden, soms krijgt onverwerkte pijn de ruimte om vrij te komen, zodat je het daarna los kunt laten. En soms voel je alleen maar liefde en verbondenheid met alles om je heen." Omdat het een intense ervaring is, doet ze het alleen als ze er behoefte aan heeft. Meestal één of twee keer per jaar. "Na een reis werken de positieve effecten nog best lang door. Dan voel ik me meer mezelf, meer geaard, meer in mijn lichaam. Ik eet gezonder, heb geen behoefte aan alcohol. Ik zie het zelf dan ook echt als iets anders dan drugs die je recreatief gebruikt. Dat draait om oppeppen of verdoven. Dit is voor mij juist een manier om dichter bij mezelf te komen."

Positieve effecten

Voor wie psychedelica vooral associeert met trippende hippies op muziekfestivals in de jaren '60, is dit misschien een opmerkelijk verhaal. Maar Romy is lang niet de enige die psychedelica als een tool voor heling en persoonlijke groei heeft omarmd. Rondom psychedelica is wereldwijd namelijk een opvallende cultuuromslag gaande, die ook wel de 'psychedelic renaissance' wordt genoemd. Terwijl de nadruk in berichtgeving voorheen vooral lag op de gevaren, worden nu ook de positieve effecten van psychedelica steeds vaker belicht. In de wetenschappelijke wereld wordt de werking van verschillende psychedelica met groeiende belangstelling bekeken. Vooral vanwege de positieve invloed die de werkzame stoffen zouden kunnen hebben bij stimuleren van creativiteit en het behandelen van angsten, trauma's en depressies. Hoewel psychedelica zoals LSD, ayahuasca (werkzame stof: DMT) en paddo's (werkzame stof: psilocybine) in Nederland verboden zijn, zijn truffels – die ook psilocybine bevatten – wel legaal te koop via smartshops.

In het bedrijfsleven, en dan met name de technologie-, start-up- en creatieve scene, zijn psychedelica al een tijdje geen taboe meer. Microdosing waaide bijvoorbeeld over uit Silicon Valley en werd daar omarmd door tech-grootheden als Steve Jobs en Elon Musk, bij deze methode neemt iemand volgens een bepaald schema zeer kleine doses van een psychedelicum, zoals LSD of psilocybine, tot zich om zo de eigen creativiteit, energie en het algehele functioneren naar een hoger plan te tillen. En ook in het medische veld is de invloed van de deze 'renaissance' merkbaar, want tal van universiteiten en kennisinstituten wereldwijd doen momenteel onderzoek naar de therapeutische toepassingen van psychedelica.

Schimmig imago

Voor Maarten van Huijstee (44) is de cultuurverandering duidelijk te merken. Hij is uitgesproken voorvechter van meer openheid en bewustwording rondom de werking van psychedelica en oprichter van Spinoza, een bedrijf dat 'curated psychedelic experiences' aanbiedt. Ofwel: geheel verzorgde retraites, waarbij deelnemers worden uitgenodigd om op een innerlijke reis te gaan. Onder begeleiding en met behulp van psychedelica, meditatie en muziek. Zelf had Van Huijstee in de jaren '90 zijn eerste ervaringen met plant-based medicine en psychedelica, toen hij als student een reis maakte door de bergen van Nepal en deelnam aan lokale meditatieve rituelen, ondersteund door geestverruimende middelen. Voor hem vormden die ervaringen het begin van een voortdurende zoektocht naar meer persoonlijke en spirituele groei. Zijn belangstelling voor wat psychedelica voor de menselijke geest kan betekenen, wordt nu ook in de mainstream cultuur steeds breder gedeeld. Maar dat was lange tijd wel anders.

"Toen ik zelf mijn eerste ervaringen had, studeerde ik nog. Ik zat bij een studentenvereniging, werkte in de advocatuur, de corporate wereld en daarna als ondernemer. Psychedelica was geen onderwerp waar mensen om mij heen mee bezig waren. Het had een vrij schimmig en grimmig imago. Mensen dachten vaak meteen aan bad trips of toeristen die onder invloed van psychedelica gevaarlijke dingen deden. Beelden die heel ver afstonden van mijn eigen ervaringen." Hij ging zich steeds meer verdiepen in de wereldwijde en culturele geschiedenis van psychedelica, de werking en rituelen van de verschillende psychedelische planten en fungi, en de documentatie van bijbehorende effecten. "Ik kwam zelf tot de conclusie dat de veronachtzaming van alle kennis over en de rituelen rondom deze stoffen eigenlijk meer risico's oplevert dan de stoffen zelf. Culturen over de hele wereld maken al eeuwen gebruik van geestverruimende middelen voor heling, spiritueel bewustzijn en verbinding. Maar de kennis die er al was, is lang terzijde geschoven en wordt eigenlijk pas de laatste jaren weer voorzichtig wat meer omarmd in de Westerse wereld."

Psychedelica als 'medicijn'

Dat steeds meer wetenschappelijke instituten zich toeleggen op gedegen onderzoek naar de mogelijk heilzame effecten van psychedelica, speelt daarbij een belangrijke rol. Zo is eind vorig jaar een grootschalig internationaal onderzoek afgerond van het Britse bedrijf COMPASS Pathways, waaraan naast een aantal internationale universiteiten ook het UMC Utrecht, het UMC Groningen en het LUMC meededen. Het onderzoek richtte zich op de vraag of psilocybine, de werkzame stof in truffels en paddo's, helpend zou kunnen zijn voor patiënten met behandelresistente depressie. In dit verband betekent het dat patiënten voor hun depressie al veel andere behandelingen hebben geprobeerd, zoals verschillende vormen van therapie en medicatie, maar dat deze tot nu toe geen effect hebben gehad. De resultaten van dit onderzoek werden eind vorig jaar gepresenteerd en zijn veelbelovend. De uitkomsten moeten nog wel peer reviewed in een wetenschappelijk tijdschrift worden gepubliceerd.

Metten Somers, psychiater en als hoofdonderzoeker aan het onderzoek verbonden vanuit het UMC Utrecht Hersencentrum, was zelf altijd al geïnteresseerd in de effecten van psychedelica op de menselijke geest. Maar lange tijd stonden geestverruimende middelen in de wetenschap bekend als 'onbegaanbaar terrein', vertelt hij. In de jaren '50 en '60 werden al onderzoeken gedaan naar de therapeutische werking van psychedelica en de rol die de werkzame stoffen eventueel konden spelen bij traumaverwerking en behandeling van depressie. "De uitkomsten van die onderzoeken waren toen al hoopvol. Maar toen in de jaren '70 in de Verenigde Staten 'The War on Drugs' werd ontketend en psychedelica verboden werden, werden alle onderzoeken naar de effecten van geestverruimende middelen abrupt afgekapt. Psychedelica werden gepresenteerd als gevaarlijk en als een bedreiging van de openbare orde."

Behoefte aan alternatieve therapieën

Decennialang durfde dan ook geen enkel vooraanstaand instituut zich aan onderzoek naar psychedelica te branden. Maar de afgelopen tien jaar is dat aan het kantelen. Die kentering heeft volgens Somers verschillende oorzaken. "Ten eerste is door de jaren heen uit allerlei onderzoeken gebleken dat de werkzame stoffen in psychedelica minder gevaarlijk zijn dan lang werd gesuggereerd. Psilocybine, de werkzame stof in paddenstoelen en truffels, staat bijvoorbeeld helemaal onderaan op de lijst waarop drugs is gerangschikt op schadelijkheid." En tweede punt dat volgens Somers heeft bijgedragen aan de hernieuwde interesse in psychedelica in de medische wetenschap is de grote behoefte aan werkende behandelingen voor moeilijk behandelbare psychische problemen: "In de afgelopen jaren hebben we in de behandeling van depressie simpelweg niet de vooruitgang geboekt die we hadden gehoopt. De behoefte aan alternatieve therapieën en behandelingen is groot."

Aanwijzingen dat psilocybine mogelijk een positieve invloed zou kunnen hebben bij de behandeling van bepaalde psychische klachten, waren er door eerdere onderzoeken al langer. Maar volgens Somers waren de wetenschappelijk omstandigheden bij eerdere onderzoeken nog niet eerder zo optimaal, dat op basis van de uitkomsten ook echt conclusies getrokken konden worden. Bij het onderzoek dat eind vorig jaar is afgerond is dat anders. "Dit onderzoek was grootschalig, gerandomiseerd en dubbelblind. Zowel deelnemers als onderzoekers wisten niet wie een werkzame dosis of een placebo zou krijgen. Dat maakt het wetenschappelijk enorm waardevol." Deelnemers werden in drie groepen verdeeld. De ene groep kreeg een microdosis van 1 mg psilocybine. De andere groep kreeg een medium dosis van 10 mg. De laatste groep kreeg een dosis van 25 mg, wat bij de meeste mensen een sterke psychedelische ervaring teweegbrengt.

Op de dosis na, kregen alle deelnemers verder dezelfde behandeling. Eventuele medicatie werd vooraf onder begeleiding afgebouwd. Ze kregen voorbereidende gesprek met een therapeut. En op de dag dat de dosis werd ingenomen, bleven deelnemers gedurende zes uur in een speciaal ingerichte kamer, met een ligbank, een slaapmasker en ondersteunende muziek. Twee therapeuten bleven gedurende de hele ervaring in de kamer om de deelnemer te ondersteunen en te begeleiden. Vooral dit laatste is heel belangrijk, zegt Somers. "Het kan zijn dat iemand tijdens een psychedelische ervaring intense emoties doormaakt. Positieve, maar soms ook negatieve." Zo lang iemand hierbij goed wordt begeleid, hoeft dit niet tot een negatieve ervaring te leiden, zegt hij: "Sterker nog: wanneer iemand tijdens de psychedelische ervaring negatieve emoties kan doorleven, maar ze ook weer achter zich kan laten, kan dit mogelijk juist een positief therapeutisch effect hebben. Het is wel belangrijk dat iemand zich veilig en ondersteund voelt. Alle deelnemers kregen ook na de psilocybine-sessie enkele gesprekken met een therapeut om op de ervaring terug te kijken."

Geen one size fits all

Ook bij de retreats die Van Huijstee vanuit Spinoza aanbiedt zijn voorbereiding, educatie, en begeleiding belangrijke factoren. Hij juicht de toename in wetenschappelijke onderzoeken naar de werking van psychedelica toe. Toch vindt hij dat men er ook voor moet waken dat het gebruik van geestverruimende middelen niet onnodig wordt gemedicaliseerd. "Hoe meer wetenschappelijke kennis over dit onderwerp, hoe beter. Maar er is in mijn ogen ook een risico dat de kennis en praktijk rondom plant-based medicine straks volledig geïnstitutionaliseerd wordt en eigendom wordt van de farmaceutische industrie, terwijl het al eeuwen aan culturen van over de hele wereld toebehoort." Van Huijstee zou willen dat er meer laagdrempelige educatie en bewustwording komt, zodat mensen zelf op een verantwoorde manier kunnen ontdekken waar ze baat bij hebben. "Bij psychedelica is er geen one size fits all," stelt hij. "Er zijn zoveel verschillende stoffen die op iedere persoon, ieder lichaam en iedere gemoedstoestand weer net een andere uitwerking hebben. Hoe meer je hier persoonlijk over weet, hoe bewuster je ermee om kunt gaan."

Hoewel Somers zich helemaal kan vinden in het idee van meer educatie en bewustwording rondom de werking van psychedelica, wil hij wel een belangrijk onderscheid maken tussen het gebruiken van psychedelica voor persoonlijke groei of spirituele exploratie en het gebruik voor strikt therapeutische doeleinden, bijvoorbeeld bij het behandelen van een depressie. Wanneer je mensen met ernstige psychische klachten in een klinische een behandeling aanbiedt, moet je wetenschappelijk kunnen aantonen dat het veilig is, niet schadelijk is en ook echt werkt. Daarnaast moet je de juiste begeleiding kunnen bieden. Dat kost geld. Niet-medische retraites die begeleiding aanbieden door coaches en therapeuten, vragen daar dan ook vaak grote bedragen voor. Als de behandeling met psilocybine ooit echt wordt goedgekeurd voor gebruik in een klinische setting, betekent dat het vergoed kan worden door de zorgverzekering, waardoor het ook echt toegankelijk wordt voor iedereen die het nodig heeft."

De uitkomsten van het onderzoek waar Somers bij betrokken is, stemmen vooralsnog hoopvol. Bij de dosis van 25 mg waren de positieve effecten het grootst: 30 procent van de patiënten gaf drie weken na de behandeling aan geen depressieve klachten meer te hebben. Bijwerkingen werden nauwelijks gemeld en als ze er waren, beperkten ze zich tot hoofdpijn en lichte misselijkheid. Toch benadrukt Somers dat het voor vergaande conclusies te vroeg is. "We weten nu dat psilocybine mogelijk een positief effect kan hebben. Maar we weten ook nog veel niet. We weten nog niet bij wie het werkt, hoe lang het werkt en waarom het werkt." Dit onderzoek dat net is afgerond, was wat je in de wetenschap een 'fase 2' onderzoek noemt, daarbij kijk je of een bepaalde behandeling überhaupt effect heeft. In 'fase 3' ga je die behandeling in zijn meest optimale vorm en dosering grootschalig vergelijken met bestaande behandelingen en placebo's. Deze fase gaat waarschijnlijk in het najaar van 2022 van start. "Pas als die fase ook is afgerond kunnen we wetenschappelijk relevante conclusies trekken," zegt Somers. Het zou mooi zijn als die net zo positief zijn als de voorlopige conclusies. Maar zover is het nog niet."