Kind na plegen misdrijf maximaal 1 of 2 jaar vast: 'Straffen niet belangrijkste'

De 14-jarige Brian N. hoorde vandaag een jaar jeugddetentie en jeugd-tbs tegen zich eisen voor de moord op zijn leeftijdgenote Romy. Hij valt onder het jeugdstrafrecht, en veel mensen vinden dat zijn straf veel te laag uitvalt.

Eerder spraken we hierover met kinderrechter Susanne Tempel.

1. Mogen kinderen in voorarrest worden gehouden tot hun strafzaak begint?

“Uitgangspunt is dat ze hun rechtszaak in vrijheid mogen afwachten. Zodra het mogelijk is, wordt het voorarrest geschorst, zodat iemand thuis kan zijn of in een instelling. Kinderen moeten zo min mogelijk vast zitten, is de internationale afspraak. Daar scoren we in Nederland overigens nog slecht op. Het beeld is dat jongeren meteen weer vrijkomen, maar dat is niet zo.”
 
“Als het voorarrest wordt geschorst zullen er strakke voorwaarden zijn waaronder zo'n jongere buiten de gevangenis de strafzaak mag afwachten. Die voorwaarden zijn soms bijna net zo strikt als vastzitten, bijvoorbeeld huisarrest met alleen toestemming om naar school te gaan. Een jongere die een andere jongere heeft gedood, bijvoorbeeld in de Facebookmoord of de zaak Dirk Post, dat gebeurt gelukkig heel weinig. Of het in dat soort zaken mogelijk is om het voorarrest te schorsen hangt af van de situatie. Een rechter of rechter-commissaris is in elk geval verplicht de mogelijkheid te bekijken.”

2. Vanaf welke leeftijd komen kinderen voor de strafrechter?

"Dat is bij ons al vrij jong, vanaf 12 jaar. In Groot-Brittannië kun je nog jonger voor de rechter komen, maar in Europa is het vaker vanaf 16 jaar. Het is overigens niet zo dat we niets kunnen als een kind jonger is. Bij zorgelijke zaken kun je via het jeugdbeschermingsrecht verplichte begeleiding thuis opleggen door een ondertoezichtstelling, eventueel met verplichte uithuisplaatsing in een pleeggezin of instelling. De politie kan ook een melding doen bij Veilig Thuis of de raad voor de kinderbescherming."

3. Wat voor straf kunnen kinderen maximaal krijgen?

"Kinderen kunnen een werkstraf of een leerstraf krijgen. Een geldboete kan ook, maar wordt niet vaak opgelegd, omdat de ouders daar vaak mee belast worden. Ook kan een kind jeugddetentie krijgen. Voor kinderen onder de 16 jaar is het strafmaximum één jaar. Van 16 tot 18 jaar is het maximum twee jaar, maar die kinderen zou je, als het past bij hun ontwikkeling, als volwassenen kunnen berechten. Dan kun je dezelfde straffen als aan een volwassene opleggen."

"Daarnaast is er de PIJ-maatregel, dat wordt weleens tbs voor jeugd genoemd. Die maatregel kan een rechter opleggen bij een ernstig feit, waarbij de veiligheid in het geding is en de verdachte geestelijk ziek is of een gebrekkige ontwikkeling heeft. Die PIJ kan voor zo'n jongere zeven jaar duren. Het is sinds een aantal jaren ook mogelijk om de PIJ-maatregel na die zeven jaar om te zetten in tbs."

4. Wanneer worden kinderen als volwassenen berecht?

"Je bent officieel volwassen als je 18 bent. Dus word je vanaf je achttiende als volwassene berecht, maar er zit een overgangsgebied in. Dat betekent dat je als rechter rekening houdt met hoe jongeren zich ontwikkelen. De laatste jaren is de wetenschap tot nieuwe inzichten gekomen. Uit onderzoeken blijkt dat je brein pas op je 23ste jaar uitontwikkeld is. Daarom kijken we bij kinderen tussen 16 en 23 jaar naar de ontwikkeling."

"Er zijn kinderen die voorlopen in ontwikkeling. Die kun je als volwassenen berechten. Dat komt niet heel vaak voor. Ik denk dat het aantal per jaar op de vingers van een hand te tellen is. Andersom komt vaker voor. Sinds 2014 kunnen mensen tot 23 als minderjarige berecht worden. Dat neemt wel wat toe, omdat er nu meer aandacht voor is. Over die ontwikkeling van de jongeren krijgt de rechter advies van de raad voor de kinderbescherming, een psycholoog en de jeugdreclassering."

5. Waarom worden kinderen gestraft?

"Het pedagogische effect is het belangrijkste. Als ouders wil je dat je kinderen leren van wat ze fout hebben gedaan. Het is voor de rechter niet anders. Natuurlijk vind je als ouder ook dat je kind moet voelen wat hij fout heeft gedaan, maar uiteindelijk moet het de kans krijgen het leven weer op te pakken."
 
"In de praktijk betekent dat dat kinderen er soms langer aan vast zitten dan een volwassene die dezelfde misdaad heeft begaan. Een volwassene die een inbraak heeft gepleegd, krijgt misschien zo ongeveer drie maanden gevangenisstraf. Als jongere krijg je niet altijd jeugddetentie, maar het kan ook een werkstraf zijn. Daarnaast dan vaak nog begeleiding van de jeugdreclassering in een proeftijd van twee jaar. De voorwaarden van die proeftijd kunnen bijvoorbeeld zijn dat je moet meewerken aan een bepaalde therapie, goed naar school gaat of in een bepaalde instelling gaat wonen. Je kunt er dus langer aan vast zitten dan een volwassene die zijn straf uitzit en dan klaar is."
 
"Aan de andere kant hou je er als rechter rekening mee dat een kind nog niet uitontwikkeld is en soms dus heel heftige, domme dingen kan doen waar het vaak zelf van schrikt. Denk maar eens terug aan de dingen die je in je puberteit hebt gedaan. Er zijn toen waarschijnlijk dingen net goed gegaan. Sommigen nemen een even impulsieve, maar nog stommere beslissing." 

6. Heeft het zin om kinderen te straffen? 

"We doen altijd ons best om de straf maatwerk te laten zijn en hopen dat we er iets mee bereiken. Hoeveel je bereikt hangt er van af. Sommige kinderen plegen één keer een overval, leren hun lesje en doen zoiets nooit meer. Een puber is nou eenmaal meer van het eerst doen dan denken. Je hebt ze ook die terug blijven komen. Dan nog blijf je als rechter je best doen met behandelingen. Er is dan vaak veel meer aan de hand dan dat ene misdrijf, waardoor het lastiger is iets te veranderen."

7. Kinderen die (mogelijk) iets strafbaars gedaan hebben, worden soms online al zwart gemaakt. Houdt u daar rekening mee? 

"Het kan soms meewegen. Een paar jaar geleden had je in Eindhoven en Oosterhout mishandelingszaken met kinderen. De kopschoppers werden ze in de media wel genoemd. In beide zaken is er rekening mee gehouden dat de daders uitgebreid in de media zijn geweest. Een aantal is met naam en toenaam genoemd. Dat betekende inbreuk op hun persoonlijke leven. Je komt er niet meer vanaf. Als je gaat solliciteren, word je niet uitgenodigd. Als de zaak iemand achtervolgt, houden we daar rekening mee en kan dat tot een iets lagere straf leiden. Aan de andere kant kunnen ook de slachtoffers door die media-aandacht achtervolgd worden."

8. Waarom zijn jeugdrechtszaken achter gesloten deuren?

"Dat staat zo in de wet. Het heeft te maken met bescherming van een kind. Bij volwassen verdachten is privacy ook belangrijk, maar daar is dat meer de verantwoordelijkheid van de verdachte en weegt zijn privacy minder zwaar. Dus: je hebt zelf een slechte keuze gemaakt, succes ermee. Een kind moet je beschermen, zeker in deze tijd, tegen wat publiciteit kan doen."

"Er zijn kinderen die eenmalig iets ontzettend stoms doen. Dan is het heel vervelend als pers en publiek er bovenop zitten. Daarnaast is er in de kinderstrafzaken meer aandacht voor de persoonlijke omstandigheden; hoe gaat het thuis, hoe gaat het op school. Er worden dus meer persoonlijke zaken besproken op de zitting. Ook daarvoor is het minder prettig als er pers en publiek bij aanwezig zijn."