Belastingdienst geeft toe: toch sprake van etnisch profileren
Ruim 11.000 mensen met een dubbele nationaliteit zijn door de Belastingdienst strenger gecontroleerd dan andere Nederlanders. De tweede nationaliteit was een officieel selectiecriterium om te bepalen of er een verhoogde kans was op fraude.
De Belastingdienst bevestigt dit na onderzoek van RTL Nieuws en Trouw. Het is voor het eerst dat wordt toegegeven dat tweede nationaliteit bij de fiscus een 'indicator' was en dat onderscheid is gemaakt tussen Nederlandse burgers. Tijdens de toeslagenaffaire was ophef ontstaan over welke persoonsgegevens de Belastingdienst en specifiek de afdeling Toeslagen gebruikt en wat daar precies mee werd gedaan.
'Klap in gezicht'
Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP) willen opheldering. "Ik wil nu precies weten wanneer en hoe lang dit is gedaan", zegt Omtzigt.
Leijten: "Ik vind dit ernstig. Het kan niet, het mag niet. Het is een klap in het gezicht van de samenleving. Er is ons schoon schip beloofd, maar het is tragisch om vast te moeten stellen dat dit nu pas – na al die tijd – boven tafel komt. Het laat zien dat we er nog lang niet zijn." Afgelopen week eiste de Tweede Kamer inzage in documenten van de Belastingdienst over zogenoemde risicoselectie. Tot dusver is dit geweigerd.
Vijf criteria
Volgens de Belastingdienst is in 2012 een 'risicomodule' ingebouwd die werd gebruikt bij het vaststellen van de voorlopige aanslag. Een van de selectieregels die daarbij werden gebruikt, was tweede nationaliteit. Om welke nationaliteiten het ging, zegt de fiscus niet.
Intensievere controle vond volgens de Belastingdienst plaats als burgers aan vijf criteria of selectieregels voldeden. Naast tweede nationaliteit was een criterium bijvoorbeeld of iemand hoge aftrekposten had opgegeven.
'Ervaring uit eerdere jaren'
De selectieregel 'tweede nationaliteit' werd in 2012 ingevoerd op basis van 'kennis, expertise, patronen en ervaring uit eerdere jaren'. In 2012 werden er via de criteria 3403 burgers uitgepikt, in 2013 ging het om 7644 mensen. In 2014 zou dit 189 keer zijn gebeurd.
In de jaren 2014 en 2015 werd de wet gewijzigd, waardoor gegevens over tweede nationaliteit niet meer werden opgenomen in de Basisregistratie Personen (BRP) en ook niet meer werden doorgegeven aan de Belastingdienst. Zo moest discriminatie van bevolkingsgroepen worden voorkomen. De Belastingdienst stelt dat tweede nationaliteit sinds januari 2015 bij de Belastingdienst geen rol meer speelde in selectie.
Nog jaren bewaard
In de toeslagenaffaire bleek dat de afdeling Toeslagen van de Belastingdienst oude gegevens over tweede nationaliteit jarenlang nog wél bewaarde en dat die gegevens door medewerkers van Toeslagen nog konden worden geraadpleegd. De afdeling Toeslagen ontkende toen en ontkent nog steeds etnisch te hebben geprofileerd. Er zou bij risicoselectie alléén zijn gekeken naar de vraag of iemand Nederlander was, niet naar tweede nationaliteit.
Het kabinet zei daarna etnisch profileren streng af te keuren en beloofde dat alle gegevens over nationaliteit uit alle systemen van de Belastingdienst zouden worden verwijderd.
De Autoriteit Persoonsgegevens was nog niet op de hoogte van het gebruik van de tweede nationaliteit tussen 2012 en 2015. Binnen de Belastingdienst zeggen bronnen dat het selecteren op nationaliteit niet per se hetzelfde is als discrimineren naar ras of afkomst.
Overtredingen
De Kamer ziet dit anders. CDA-Kamerlid Omtzigt: "Bij overtredingen van wetgeving, geldt een meldingsplicht. Ik ga ervan uit dat de Belastingdienst de toezichthouder, de Autoriteit Persoonsgegevens (AP), over deze zaak heeft geïnformeerd." Een woordvoerder van Financiën laat weten dat dit nog niet is gebeurd: "We zullen de AP op de hoogte stellen en in overweging geven deze informatie mee te nemen in hun onderzoek."
Dit onderzoek van de AP begon vorig jaar en richtte zich op één onderdeel van de Belastingdienst: de afdeling Toeslagen. Veel slachtoffers van de toeslagenaffaire bleken een tweede nationaliteit te hebben. Toeslagen voor kinderopvang werden stopgezet en duizenden mensen werden financieel ernstig gedupeerd. Ook kwamen veel mensen op een zwarte lijst.
Ontkenning
Volgens de afdeling Toeslagen zou bij risicoselectie alléén zijn gekeken naar de vraag of iemand Nederlander was, niet naar tweede nationaliteit. "Maar we kunnen het nooit absoluut uitsluiten", aldus een woordvoerder.
Begin dit jaar bleek dat in honderd onderzoeken naar mensen met toeslagen voor kinderopvang wél in beeld was gebracht of zij een tweede nationaliteit hadden. Ook werd naar alle mensen met een Ghanese achtergrond een onderzoek gestart.
'Institutionele vooringenomenheid'
Tot dusver is er geen bewijs dat zij anders werden aangepakt dan anderen, maar staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Toeslagen) vertrouwt het niet en wil dit intern verder onderzoeken. Vaststaat dat veel mensen onterecht werden bestempeld tot fraudeur en te maken kregen met een harde 'institutionele vooringenomenheid' van de Belastingdienst, oordeelde de commissie-Donner.
Eind april, twee maanden na de onthullingen over het bestaan van zwarte lijsten bij de Belastingdienst, bleek dat de fiscus geen flauw idee heeft in welke systemen mogelijk informatie over burgers werd of wordt bijgehouden. Dat is in strijd met privacy-wetgeving.
Extern onderzoek
Bronnen zeggen tegen Trouw en RTL Nieuws dat de staatssecretarissen Vijlbrief en Van Huffelen de informatie van hun eigen ambtenaren wantrouwen en dat mede daarom een extern, onafhankelijk onderzoek zal worden uitgevoerd.
Na herhaalde vragen stelt de Belastingdienst dat tweede nationaliteit nooit deel heeft uitgemaakt van algoritmes bij de fiscus, de verzameling data waarmee computergestuurd risico's in kaart worden gebracht. Naar aanleiding van de toeslagenaffaire is vorig jaar onderzoek gedaan naar zogenoemde 'datafundamenten'. Tweede nationaliteit zou daar nooit in hebben gezeten.
Wanneer het onderzoek van de Autoriteit Persoonsgegevens naar de Belastingdienst en de afdeling Toeslagen klaar is, is niet bekend.