Waarom Bosnië en Servië de sancties tegen Rusland niet steunen

Bosnië en Servië zitten allebei in de procedure om lid te worden van de Europese Unie, maar volgen momenteel een heel ander pad. De twee landen op de Balkan hebben zich formeel wel uitgesproken tegen het Russische geweld in Oekraïne, maar proberen verder een enigszins 'neutrale' positie te houden.

Servië heeft sterke economische banden met Rusland, met name op gebied van energie en defensie. "Maar het is vooral vanwege politieke redenen en zijn eigen positie dat de Servische president Vučić geen sancties wil instellen", zegt Florian Bieber, Balkanexpert en politicoloog aan de Universiteit van Graz in Oostenrijk.

Zondag 3 april zijn er presidentsverkiezingen en uit recent onderzoek blijkt dat maar liefst 83 procent van de Serviërs Rusland als 'vriend' ziet. Afgelopen weken waren er naast protesten tégen de oorlog in Oekraïne, dan ook regelmatig pro-Russische demonstraties.

"Dat komt niet doordat Rusland nou zoveel doet voor Servië, maar doordat Vučić de afgelopen jaren via de media gebouwd heeft aan een positief beeld van Rusland." Er wordt vaak verwezen naar culturele, historische en religieuze banden die deze twee landen hebben. "Maar die banden zijn niet sterker dan bijvoorbeeld van Bulgarije, Noord-Macedonië of andere Slavische landen", voegt Bieber toe.

"De Servische president Vučić verwijst graag naar de jaren 90, toen Servië zelf leed onder de sancties van het Westen", zegt Bieber. "Door te zeggen hoe oneerlijk dat was, krijgt hij veel steun vanuit de bevolking."

Tegen de NAVO

Naast dat Servië te maken had met sancties, voerde de NAVO in 1999 ook bombardementen uit op Servië om genocide in Kosovo te voorkomen. Daarbij vielen ook burgerslachtoffers. Volgens Bieber moeten we het huidige standpunt van Servië dan ook vooral zien als anti-NAVO en Rusland is daarin een bondgenoot.

Verrassend genoeg stemde Servië in de VN-veiligheidsraad wel voor de resolutie om de Russische agressie in Oekraïne te veroordelen. "Ik zie dat als een manier van Vučić om de westerse kritiek voor het niet invoeren van de sancties te verminderen", zegt Bieber. "Het kost hem niets om zo'n resolutie te steunen en Vučić kan het aan zijn kiezers verkopen door te zeggen dat hij onder druk staat."

Directe invloed in Bosnië

In Bosnië en Herzegovina ligt de situatie wat complexer. Het land heeft drie presidenten. Twee van hen willen wel sancties tegen Rusland, maar de derde, Milorad Dodik, blokkeert dat. 

Dodik vindt dat het Westen te aanwezig is in Bosnië en streeft naar een soort onafhankelijkheid van het Servische deel van Bosnië. Ook is hij tegen toetreding van het land tot de NAVO. Rusland zou hem daar mogelijk in kunnen steunen. 

Ook in het Servische deel van Bosnië waren afgelopen weken kleinschalige pro-Rusland demonstraties. De demonstranten zeggen bijvoorbeeld dat Oekraïne onderdeel is van Rusland en vergelijken dat met dat ze vinden dat hun deelrepubliek onderdeel zou moeten zijn van Servië. Dit verklaart ook waarom ze steun zoeken bij Rusland. Zo'n scenario gaat tegen de vredesakkoorden in en wordt door de internationale gemeenschap sterk veroordeeld.

"Ik zou zeggen dat de Russische invloed in Bosnië de afgelopen maand is toegenomen, in de zin dat het politiek meer zichtbaar is geworden", zegt Sead Turcalo, politicoloog aan de Universiteit van Sarajevo. Hij refereert onder andere aan een interview op televisie, waarin de Russische ambassadeur in Bosnië zei het 'recht te hebben om te reageren als Bosnië zich richting een NAVO-lidmaatschap beweegt'. "Hij veroordeelde zelfs elke vorm van verdere toenadering richting de EU."

Opportunisten

Volgens Turcalo gebruiken Bosnische politici de oorlog in Oekraïne maar al te graag voor hun eigen gewin en nationalistische agenda. Ook Bieber is het daarmee eens. "Dodik en Vučić zijn geen marionetten van Poetin. Ze waren al aan de macht voordat Rusland zich op de Balkan ging mengen." De presidenten zouden volgens hem vooral opportunisten zijn, die zich tot Poetin wenden als hen dat uitkomt.

Rusland is misschien belangrijker voor Dodik en Vučić dan andersom, maar de regio staat wel zeker op Poetins radar. De invloed en steun die hij in deze landen heeft, zorgt ervoor dat de NAVO zich hier niet verder uitbreid. Daarnaast dreigde Rusland afgelopen november de verlenging van de EUFOR-missie in Bosnië te blokkeren.

Nog altijd zijn er Europese militairen in Bosnië om vrede en veiligheid te waarborgen. De dreiging van Poetin was vooral een manier om verdere westerse invloed in het land te beperken. Maar afgelopen maand werden alsnog extra EUFOR-troepen naar Bosnië gestuurd. In totaal zijn er nu 1100 militairen. "Het is vooral symbolisch", zegt Bieber. "Maar er is wel de mogelijkheid om snel extra troepen in te schakelen als de situatie escaleert."

"Bosnië bevond zich al in een veiligheidscrisis en dat is alleen maar toegenomen", zegt Turcalo. "Maar gelukkig zien we dat Rusland het moeilijk heeft in Oekraïne. Als dat niet zo geweest was, dan denk ik echt dat Poetin verder naar de Balkan was gegaan." De fysieke aanwezigheid van Rusland in Bosnië is beperkt, maar volgens Turcalo heeft Poetin dat ook helemaal niet nodig. 

"Door Rusland neer te zetten als alternatief voor Europa, door via media in te spelen op de emotie die er nog altijd zit vanwege de NAVO-bombardementen uit 1999, richt de bevolking zich vanzelf zijn kant op."

Turcalo denkt dat áls Vučić komende zondag tijdens de verkiezingen opnieuw de absolute meerderheid wint, Servië zich nog meer richting Rusland zal bewegen en dat zou mogelijk gevolgen kunnen hebben voor de rest van de regio. 

Omringd door NAVO-lidstaten

Is Rusland dan ook een echte bedreiging voor de veiligheid en stabiliteit op de Balkan? "Als je me dat gevraagd had voordat Rusland Oekraïne binnenviel, dan had ik 'ja' gezegd", antwoord Bieber. "Maar eigenlijk is die dreiging nu afgenomen, al is het maar doordat Rusland vanwege de sancties niet eens vliegtuigen naar Bosnië kan sturen, omdat het land omringd is door NAVO-lidstaten."

Daarnaast ziet Bieber ook dat door de oorlog in Oekraïne, de gespannen situatie op de Balkan meer onder de aandacht is gekomen bij de internationale gemeenschap. Een voorbeeld daarvan is het opschalen van de EUFOR-troepen. "Ook als Rusland op een later moment alsnog die missie blokkeert, dan verwacht ik dat er binnen de EU voldoende steun is om op een andere manier militair aanwezig te zijn in Bosnië om zo stabiliteit in de regio te waarborgen."