Recht op abortus onder druk door VS: 'Spanning bij vrouwen over hele wereld'

Nog geen maand geleden lekte een plan uit van het Amerikaanse Hooggerechtshof waaruit bleek dat het federale recht op abortus mogelijk wordt afgeschaft. Naar aanleiding daarvan protesteerden duizenden mensen op de Dam voor de rechten van de vrouw. De demonstranten gingen niet alleen de straat op om solidair te zijn met de Amerikaanse vrouwen, maar maakten zich ook zorgen om de situatie in Nederland.

Positieve ontwikkelingen

Maar waarom? De afgelopen maanden leken er juist positieve ontwikkelingen te zijn op dit gebied in ons land. Zo steunde de Tweede Kamer eerder dit jaar een motie over het afschaffen van de vijf dagen bedenktijd bij abortus. En ook was in februari een Kamermeerderheid voor de verkrijgbaarheid van de abortuspil bij de huisarts.

Volgens Femke Zeven van Bureau Clara Wichmann, een organisatie die zich inzet voor de betere rechtspositie van vrouwen, komen de zorgen vooral door de rol die VS heeft in de wereld. "Er wordt vaak naar de Verenigde Staten gekeken als een voorbeeldland. Het land doet zich voor als voorvechter van mensen- en vrouwenrechten. Dat abortus in delen van zo’n land dan verboden kan worden, is heel alarmerend."

Hoe zit het in de VS?

In de VS is het recht op abortus nu landelijk geregeld, maar daar komt mogelijk verandering in.

Als het vervalt, is het aan de staten zelf om te bepalen hoe ze abortus willen regelen. In de linkse, Democratische staten verandert dan niet zoveel, maar in meer dan twintig staten die worden geleid door Republikeinen wel. Daar liggen al wetten klaar die abortus vrijwel volledig verbieden. Bijvoorbeeld in de Amerikaanse staat Oklahoma, waar het parlement gisteren nog een wet heeft aangenomen die abortus verbiedt vanaf de bevruchting.

Het leidt ertoe dat vrouwen voor abortus in sommige staten duizenden kilometers moeten reizen. zoals Jaylynn in deze reportage:

De landelijke afschaffing van abortus in de VS kan verregaande gevolgen hebben in de rest van de wereld, zegt Zeven. "De VS geeft andere landen het signaal dat er getornd kan worden aan het recht op abortus en dat het mogelijk zelfs kan worden afgeschaft."

Voor Europa zal dit signaal niet goed uitpakken, denkt ze. "Polen heeft sinds eind 2020 het abortusrecht ook weer verder ingeperkt en ook in Hongarije is het aan het wankelen. Op verschillende plekken, ook door de anti-abortuslobby in Nederland, worden harde pogingen gedaan om het zelfbeschikkingsrecht dus verder in te perken. De situatie in de VS kan dit versterken."

Meer geld

Maar volgens Zeven is dat niet de enige zorg. "Als de anti-abortuslobby in de VS daadwerkelijk slaagt, kan dit betekenen dat die lobbyisten hun pijlen op andere landen gaan richten, en dat het geld dat ze hebben daar wordt besteed aan de anti-abortuslobby. Dat is een concrete bedreiging, want Nederland kan zeker een van die landen zijn."

Rebecca Gomperts, oprichter van Women on Waves, sluit zich hierbij aan. "Dat geld dat beschikbaar komt, versterkt anti-abortusbewegingen in bijvoorbeeld Polen en Hongarije. De lobby bereikt dan de Europese Unie. Het effect zul je pas over vijftien jaar zien, maar het is wel zorgelijk."

Negatieve invloed

Volgens Eline Dalmijn van Fiom, een stichting die zich specialiseert in ongewenste zwangerschappen, heeft de discussie die nu wordt gevoerd vooral negatieve invloeden. "Hoewel abortus in Nederland niet snel zou worden afgeschaft, merk je wel dat het taboe om je erover uit te spreken, wordt vergroot door de gebeurtenissen. Abortus wordt steeds meer als iets onwenselijks gezien." 

Toch benadrukt Dalmijn dat we ons in Nederland niet te veel zorgen moeten maken. "Hoe de wet in Nederland is geregeld, is heel anders dan in Amerika. We moeten ons niet gek laten maken door wat daar gebeurt. De recente ontwikkelingen in ons land zijn positief."

Dan gaat het dus onder meer over het zo goed als zeker afschaffen van de vijf dagen bedenktijd:

Toch zijn we er in Nederland ook nog niet, zegt Gomperts, oprichter van Women on Waves. "Hier bestaat juridisch gezien nog steeds geen recht op abortus. In het wetboek van strafrecht is het nog een strafbaar feit: het mag alleen als het in een speciale kliniek wordt gedaan. Dit in tegenstelling tot andere behandelingen."

Verder is het laten uitvoeren van abortus hier niet toegankelijk genoeg, zegt Gomperts. "Iemand die op Vlieland woont, moet vier uur reizen om naar een abortuskliniek te kunnen. Als het een recht is, zou je gewoon naar de huisarts moeten kunnen. Er is dus nog veel te doen."

Abortus in het wetboek van strafrecht

Het uitvoeren van abortus is in Nederland strafbaar gesteld in artikel 296 van het wetboek van strafrecht. Hierin staat dat iemand die een vrouw een behandeling geeft, terwijl hij of zij weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat daardoor een zwangerschap kan worden afgebroken, een gevangenisstraf kan krijgen.

In 1981 kwam de Wet afbreking zwangerschap. Dit is een wet die uitzondering maakt op de bepaling in het wetboek van strafrecht. Hierin worden bepaalde eisen gesteld aan abortus. Zo moet het bijvoorbeeld uitgevoerd worden door een arts, moet je naar een abortuskliniek en heb je een verplichte bedenktijd.

"Dit laat zien dat abortus in beginsel illegaal is in Nederland en dat er met een wet een uitzondering op wordt gemaakt", zegt Zeven van Bureau Clara Wichmann. "Als we als land tegen abortus zijn, is dit zorgelijk en moet deze bepaling uit de wet."

Andere landen

Toch staan we er wereldwijd niet slecht voor, geeft Gomperts aan. "Als je kijkt naar de rest van de wereld, is er wel een tendens van verbetering: in landen zoals Colombia, Mexico, Argentinië, Zuid-Korea, Thailand, Ierland, is het recht op abortus gelegaliseerd."