Race tegen de klok: laatste zaken tegen oud-nazi's

Het einde van de Tweede Wereldoorlog is inmiddels bijna tachtig jaar geleden. Toch kreeg Irmgard Furchner (97 jaar oud) vandaag een voorwaardelijke celstraf van twee jaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was ze secretaresse in concentratiekamp Stutthof. Volgens de rechter was ze zo medeplichtig aan de moord op meer dan tienduizend gevangenen.

Moord verjaart niet. Dus kon Duitsland de afgelopen jaren tientallen nog levende oorlogsmisdadigers bestraffen: van kampbewakers tot secretaresses: "Zoveel mogelijk daders die een rol hadden in het vernietigingssysteem van de nazi’s worden bestraft. Hoe groot of klein de rol ook was", zegt Wiebke Pittlik, hoofdredacteur van Duitslandweb.

Bewust tegengehouden

Pas ver na de Tweede Wereldoorlog kwamen zulke zaken voor de rechter. Pittlik: "Dat kwam doordat veel oud-nazi's na de oorlog nog in dienst konden blijven bij justitie in Duitsland. Zij hebben de zaken bewust tegengehouden." Veel misdadigers zijn zo onbestraft weggekomen, erkent de Duitse justitie.

Daarom maakt Duitsland er inmiddels haast mee om nog levende misdadigers te veroordelen. Een speciale eenheid bij justitie onderzoekt de zaken, voordat ze bij de rechter komen.

In 2011 was er een doorbraak. Toen werd oorlogsmisdadiger John Demjanjuk veroordeeld voor medeplichtigheid aan moord, zonder dat hij direct kon worden gelinkt aan een slachtoffer. "Sindsdien kunnen in vergelijkbare zaken oud-misdadigers ook worden veroordeeld als alleen medeplichtigheid kan worden bewezen."

Andere zaken tegen oorlogsmisdadigers

Sinds 2011 is een flink aantal oorlogsmisdadigers berecht op grond van medeplichtigheid. Hieronder drie voorbeelden.

• Ten eerste John Demjanjuk dus. Hij kreeg in 2011 vijf jaar gevangenisstraf voor medeplichtigheid aan de dood van 28.000 joden in vernietigingskamp Sobibor. Hij overleed in afwachting van zijn hoger beroep op 91-jarige leeftijd.
• In 2015 kreeg Oskar Gröning, ook wel de ‘boekhouder van Auschwitz’, een celstraf van vier jaar. Hij was volgens de rechter medeplichtig aan de moord op 300.000 mensen in het concentratiekamp. Nog voor zijn hoger beroep overleed hij op 95-jarige leeftijd.
• Dit jaar nog kreeg Josef Schütz op 101-jarige leeftijd een celstraf van vijf jaar. Als bewaker in kamp Sachsenhausen wordt hij medeplichtig geacht aan moord op ruim 3500 gevangenen.

Toch vraag je je af: wat heb je, tachtig jaar na dato, aan zulke veroordelingen? Volgens Wiebke Pittlik gaat het Duitsland er vooral om dat de verhalen over de oorlog zo onder de aandacht blijven. "De zittingen zijn bijvoorbeeld openbaar, zodat het publiek de getuigenissen kan horen."

In de zaak tegen Irmgard Furchner was de getuigenis te horen van Abraham Koryski, inmiddels zelf 95 jaar oud. Hij vertelde vooral over zijn ervaringen in concentratiekamp Stutthof, waar Furchner werkte. Het ging hem dan ook niet zo zeer om Irmgard Furchner; hij zei zijn getuigenissen 'te delen voor toekomstige generaties'.

Zoiets mag nooit meer gebeuren: dat is de boodschap die uitgaat van de tientallen zaken tegen oorlogsmisdadigers, zegt Pittlik. "Duitsland brengt dat graag onder de aandacht op deze manier, omdat de zorgen om het rechtsextremisme in het land niet weg zijn."

Einde in zicht

Maar het aantal zaken dunt uit. Er zijn er nu minder dan tien nog in onderzoek. "Veel oud-misdadigers zijn inmiddels overleden. En wie nog leeft, is meestal zo oud dat ze vanwege hun slechte gezondheid niet of nauwelijks voor de rechter mogen verschijnen. Neem Irmgard Furchner. Vanwege haar hoge leeftijd (97 jaar) mocht er maar één zitting per week plaatsvinden."

Om toch de verhalen over de oorlog levend te houden, moet Duitsland op zoek naar toekomstbestendigere opties. Daarom zijn getuigenissen vastgelegd en worden ze op een speciale site gepubliceerd. Zo blijven de verhalen van oorlogsslachtoffers altijd bestaan.