De spionnen van de politie: vijf vragen en antwoorden over het TOOI

1. Welke inlichtingendiensten heeft de politie?

De politie heeft drie inlichtingendiensten die in het geheim informatie verzamelen. Dat zijn het Team Criminele Inlichtingen (TCI), die wint informatie in over het criminele milieu. Dan is er de Afdeling ID-Wiv die spioneert namens de politie voor de AIVD naar zaken die de staatsveiligheid aangaan en dan is er het Team Openbare Orde Inlichtingen.

2. Waar richt het TOOI zich op?

Het TOOI zoekt naar informatie over rellen of andere openbare ordeverstoringen om die te voorkomen of om de Mobiele Eenheid op tijd in te kunnen zetten. Eind vorige eeuw lag de focus van de dienst vooral op voetbalhooligans die wilden rellen, zoals bij het EK van 2000 in Nederland.

Maar vanaf 2014, toen veel moslimjongeren naar Syrië vertrokken om zich bij IS aan te sluiten, richtte het TOOI zich ook op die groep. Later kwamen de demonstranten die zich verzetten tegen de coronamaatregelen in beeld bij de dienst. Verder staan onder andere activisten die opkomen voor het klimaat en dierenrechten op de radar van de dienst.

3. Dat is toch precies wat de politie moet doen?

Het bewaken van de openbare orde is een taak is voor de politie,. Maar informatie verzamelen, opslaan en delen van onschuldige personen mag niet zomaar. Daarvoor zijn regels nodig over wat wel en niet mag. En daar is een wet voor nodig die de Tweede Kamer moet goedkeuren en dat is nooit gebeurd. Nu opereert de dienst in een grijs gebied. Voor de andere inlichtingendiensten zoals de Algemene- en Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (AIVD en MIVD) en het Team Criminele Inlichtingendienst van de politie bestaat de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Zo'n wet ontbreekt voor het TOOI.

4. Hoe lang speelt dit al en wat moet er gebeuren?

Dat het Team Openbare Orde Inlichtingen geen wettelijke basis heeft speelt al zeker tien jaar. 'Geen tijd en prioriteit', was de reactie van het ministerie van Justitie & Veiligheid toen er in 2016 hierover aan de bel werd getrokken. De burgemeesters moeten het probleem maar oplossen, was de reactie van de minister. Maar de burgemeesters hebben nauwelijks een idee dat ze verantwoordelijk zijn voor het werk van het Team Openbare Orde Inlichtingen. Deskundigen zeggen dat de politiek moet zorgen voor een nieuwe wet.

5. Gaat de politie stoppen met het verzamelen van big data?

Daar lijkt het niet op. Voor het toezicht op de openbare orde ziet de politie namelijk veel mogelijkheden in het verzamelen van big data en het werken met algoritmes, zo blijkt uit dit interview met Reinder Doeleman.

"Als politieorganisatie hebben wij een enorme hoeveelheid informatie tot onze beschikking. Daar moeten wij zorgvuldig mee omgaan. Maar om daar iets moois van te maken en het daarmee buiten veiliger te maken dat is een prachtige uitdaging". Doeleman is sectorhoofd van de Dienst Regionale Informatie Organisatie van de politie in Amsterdam, waar het TOOI onderdeel van uit maakt.