Steeds meer kinderen krijgen thuisonderwijs, tot grote zorg van leerplichtambtenaren

Nee, hij is niet gek of afgekeerd van de maatschappij, zegt Roy van Veen over de stereotypen die er zijn over thuisonderwijs. Maar hij kon zich simpelweg niet vinden in het schoolsysteem toen hij voor zijn dochter op zoek ging naar een school. De inmiddels 12-jarige Sofia krijgt daarom al jaren thuisonderwijs.

Het bevalt nog steeds prima, al sluit Van Veen niet helemaal uit dat Sofia ooit naar een reguliere middelbare school gaat. "Ze is al op een aantal scholen gaan kijken, maar dat was niet passend", zegt hij. Zijn levensovertuiging is moeilijk in een term te vangen, maar komt het dichtst bij 'holistisch'.

"Qua onderwijs volgen wij de interesses van onze dochter", legt hij uit. Het reguliere onderwijs denkt te veel vanuit lijntjes en hokjes, vindt hij, waardoor sommige talenten verloren kunnen gaan. En zijn kind zit echt niet de hele dag alleen aan de keukentafel te studeren, zegt hij: Van Veen organiseert veelal met andere ouders educatieve activiteiten. Bijvoorbeeld in een museum, bos of theater.

Van Veen is onderdeel van een groeiende groep ouders, blijkt uit cijfers van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. In Nederland moet ieder kind tussen 5 en 16 jaar verplicht naar school, maar daar kun je om verschillende redenen van worden vrijgesteld. Denk aan kinderen die ziek zijn, psychische problemen hebben of ouders met een rondreizend beroep hebben.

Richtingsbezwaar

Maar er is ook een vrijstelling te krijgen voor ouders die in hun regio geen school kunnen vinden die past bij hun religie of levensovertuiging. Met een 'richtingsbezwaar' kun je bij de gemeente aangeven dat in de omgeving geen onderwijs is dat past bij jouw levensvisie. Een leerplichtambtenaar kijkt vervolgens of er echt geen scholen zijn die passen bij je levensovertuiging of religie.

Mocht er wel een geschikte school zijn volgens de ambtenaar, dan kan de vrijstelling worden geweigerd. Ook als je kind al eerder naar een reguliere school is geweest, kun je geen vrijstelling krijgen.

Als vrijstelling wordt verleend, dan hoeft het kind niet naar school. Het moet nog wel onderwijs krijgen, maar er zijn er geen verplichte toetsen, urennormen of andere richtlijnen waarmee dit wordt gecontroleerd. Dit richtingsbezwaar moet elk jaar opnieuw worden ingediend. 

De groep kinderen voor wie zo'n vrijstelling is afgegeven, groeit al jaren. In 2014 waren dit er nog 619, in het schooljaar 2021/2022 waren het er 1771. Zo'n vrijstelling betekent dat de bemoeienis van de overheid ophoudt en dat je als ouder zelf het onderwijs voor je kind mag inrichten. Thuisonderwijs bestaat in Nederland niet als officiële onderwijsvorm, dus zijn er ook geen richtlijnen voor.

Geen kwaliteitseisen

De branchevereniging van leerplichtambtenaren, Ingrado, maakt zich er grote zorgen over dat deze groep vervolgens uit beeld verdwijnt. "Thuisonderwijs is niet geregeld bij de wet, dus er zijn totaal geen kwaliteitseisen", zegt bestuurder Corien van Starkenburg. Ook is het contact met een leerplichtambtenaar vrijwillig, dus is er in veel gevallen geen zicht op hoe het met de kinderen gaat.

Van Starkenburg benadrukt dat er heel veel ouders zijn die heel goed en bewust thuisonderwijs geven, maar het probleem is dat er niemand erop kan toezien of het goed gaat. "Je wilt ervoor zorgen dat kinderen het recht op onderwijs verzilverd krijgen", zegt ze. "Nu weet je niet of kinderen goed worden voorbereid op deelname aan de maatschappij."

De groei van de afgelopen jaren vindt ze opvallend. "We zien een grotere groep ouders die zelf willen bepalen wat goed is voor hun kind", zegt Van Starkenburg. Uit onderzoek van Ingrado blijkt dat de groei uit verschillende richtingen komt. "Het gaat vooral om mensen met een specifiek christelijke, specifiek islamitische of juist meer holistische levensvisie."

Ouders kijken verder

Ook Roy van Veen ziet dat steeds meer ouders heel bewust bezig zijn met het onderwijs dat hun kinderen krijgen. "Toen ik een paar jaar geleden tegen vrienden zei dat ik meerdere scholen had bekeken, vonden ze dat al gek. 'Pak gewoon een school om de hoek', zeiden ze. Inmiddels zie ik dat veel meer ouders verder kijken."

Ondanks zijn eigen positieve ervaringen met thuisonderwijs noemt ook Van Veen het 'best raar' dat er helemaal geen zicht is op ouders die thuisonderwijs geven. Zelf onderhoudt hij contact met de gemeente en stuurt hij jaarlijks een uitgebreide voortgangsrapportage van zijn dochter op. Volgens Van Veen is verreweg het grootste deel van ouders die thuisonderwijs geven er net zo bewust mee bezig als hij.

Maar hij ziet ook een groeiende groep mensen die de overheid volledig afwijzen. "Dat was vroeger een handvol, inmiddels zullen het er tientallen zijn", zegt hij. "Dat zijn ouders die het bestaan van de overheid ontkennen, of de staat afwijzen. Met thuisonderwijs heeft dat niets te maken."

Niet naar school gaan betekent niet dat er geen onderwijsplicht is, zegt Van Veen. Zelf is hij een voorstander van enige vorm van toezicht, maar dan moet er wel rekening mee worden gehouden dat thuisonderwijs echt anders is dan schoolonderwijs. "Je kunt niet een thuisonderwijzer langs een schoolmeetlat leggen."

Wet aanpassen

De Nederlandse leerplichtambtenaren zouden in ieder geval graag zien dat de wet wordt aangepast, zodat er meer controle mogelijk is. "De wet zegt op dit moment niets over thuisonderwijs, dat hebben we in Nederland niet goed geregeld", zegt Corien van Starkenburg. Daarom heeft de branchevereniging een aantal keren de noodklok geluid bij de minister van Onderwijs. Inmiddels is er wetgeving in de maak, maar door de val van de kabinet is nog onduidelijk wanneer hier iets mee gaat gebeuren.